انواع نور پردازی در معماری داخلی
اهمیت نورپردازی در معماری داخلی
همواره نور و نور پردازی در زندگی بشر حایز اهمیت بوده است. انسان در محیط زندگی خود به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه با نورهای ادراکی در تعامل است و ازآنها تاثیر میپذیرد. این تاثیرات می توانند به صورت فیزیولوژیکی پدیدار شوند. طرح این موضوع در ابعاد مختلف زندگی او از جمله زیبایی شناختی که تجربه‌ای خوشایند و مطلوب از زندگی است و به آن ارزش و معنا می‌بخشد مشهود است هچنین از بعد روان شناختی، در فرایندهای پردازش اطلاعات در ذهن، از قیبل توجه ،ادراک، حافظه، زبان، حل مسئله، خلاقیت و استدال تاثیر بسزایی دارد. بیان اینکه نور به صرف زیبایی در محیط مورد استفاده قرار گیرد ، نمی تواند مورد پذیرش قرار گیرد، چرا که مساله مهم در طراحی یک محیط نیازها و احساسات کاربران آن می باشد. بنابراین آگاهی از این تاثیرات و نحوه استفاده از آن ها در بهبود کیفیت فضا می تواند موثر واقع شود. نور از نظر کارکرد عملی از جایگاه ویژهای در معماری و شهرسازی برخوردار است. اصلی ترین این کارکرد، چه طبیعی و چه مصنوعی، روشن کردن فضا و فرم های ساختمانی است. با این حال نور با استفاده از نبوغ معمارانه و توجه به سه عامل زیبایی شناسی، مفهومی – معنایی و نمادین جهت تعریف مجدد فضاهای متنوع مورد استفاده قرار می گیرد که آنرا نورپردازی می نامیم.
نقش نور و نورپردازی در معماری و دکوراسیون داخلی
روشنایی مصنوعی به عنوان مکمل نور طبیعی، نقش مهم و موثری در طراحی معماری و در کیفیت کلی ساختمان دارد. با نور پردازی مناسب می توان زیبایی ساختمان را تا حد قابل توجهی افزایش داد. به هر حال معماری و روشنایی دو مقولهی غیر قابل تفکیک و در رابطه ی مستقیم باهم هستند. امروزه نقش نورپردازی در معماری بسیار پر رنگ تر شده است زیرا از نورپردازی علاوه بر روشن نمودن فضا، برای زیبایی بیشتر فضاهای مسکونی، اداری و … استفاده می شود. با رعایت اصول نورپردازی در معماری و درنتیجه یک نورپردازی مناسب و روشمند می توان به دکوراسیونی معمولی جلوهای بی نظیر بخشید و یا برعکس ، با نورپردازی نامناسب می توان دکوراسیونی زیبا و خاص را بدل به فضایی معمولی و روزمره کرد. درواقع اهمیت نور در معماری در این است که نورپردازی نما می تواند چه معماری فضای شهری و چه معماری داخلی منازل شما را به زیبایی توامان آراسته و حتی آن ها را زیباتر از آنچه هستند به نمایش بگذارد.
خلق چنین فضایی ایده آل و برجسته از نظر معماری تنها با استفاده از نور امکان پذیر است، بنابراین لازم است بین نور و تاثیر آن بر عناصر معماری تعادل برقرار شود. نور مرز بین دو فضای مجاور را تعیین میکند، هر چند نمی تواند دو فضا را از هم جدا کند اما تنظیم مقدار آن قادر به تشدید و یا تخفیف جدایی دو فضا است.
تاثیر نورپردازی به اندازه ای است که می توان با ترفندهای مختلف به فضا روح و جان بخشید. در زندگی مدرن امروزی، نور نه تنها در خدمت ساخت اجسام و اشیاء پیرامون ما است؛ بلکه عاملی است که با بهره گیری درست و عالمانه از آن می تواند تاثیر سازندهای در روح و روان، شادابی، موفقیت و افزایش سطح بهرهوری انسان در محیط و زندگی داشته باشد و درست به همین دلیل سرمایه گذاریهای هنگفتی در زمینه تولید انواع و اقسام وسایل و تجهیزات نورپردازی در کشورهای پیشرفته صنعتی صورت گرفته است؛ همچنین با توجه به اهمیت صرفه جویی انرژی، منابع نوری کم مصرف با حرارت تولیدی بسیار کم، جایگزین اصلی تمام لامپهای موجود دیگر شدهاند و روز به روز شاهد حضور بیشتر این تکنولوژیها هستیم.
به کارگیری نامناسب نور منجربه عدم احساس فرم ، رنگ و بافت اشیا می گردد. نورپردازی در یک فضای داخلی پیامدهای مهمی در بردارد. چه بسا نورپردازی مناسب یک فضا، آن را خوشایند و چشم نواز کند؛ و در انسان احساس امنیت و آرامش به وجود آورد و مانع از خستگی مفرط گردد. گاهی ما خود موضوع نور پردازی در محیط را بی دلیل پیچیده کرده و فراموش می کنیم که قابل اعتمادترین ابزار برای تعیین تاثیر نور، همان چشمان ما هستند. تمایز میان نور خوب و بد، یا نور کافی و ناکافی، به صرف نگاه کردن به آن و اثری که بر اشیا می گذارد میسر است. وقتی که شخص در یک اتاق، کار و فعالیت روزانه انجام می دهد، معایب نور اتاق، بیشتر و راحت تر بر وی آشکار می شود.
انواع نورپردازی
دو دسته کلی نور پردازی مصنوعی و طبیعی براساس منبع تولیدکننده، وجود دارد. در نتیجه نورپردازی به دو شکل انجام می شود:
- نورپردازی طبیعی ۲- نور پردازی غیر طبیعی
معماری ساختمان ها باید به شکلی انجام شود که نور طبیعی روز آن را به خوبی و به شیوه ای مطلوب روشن نماید. استفاده بهینه از نور خورشید در معماری باعث صرفه جویی در مصرف انرژی نیز می شود. کیفیت روشنایی در معماری ساختمان بر روی افراد و عملکرد آن ها اثر می گذارد و این خود نشان از اهمیت نورپردازی در معماری و لزوم توجه کردن به آن است. به کارگرفتن انواع نورپردازی در معماری داخلی، چه نورهای طبیعی و چه نورهای مصنوعی، روی عملکرد افراد مخصوصا در محل کار تاثیر زیادی دارد. روشنایی کافی باعث افزایش راندمان کاری افراد در محل کار می شود. با نورپردازی صحیح می توان سطح کیفی محیط را افزایش داده و هزینه های ناشی از مصرف انرژی را نیز کاهش داد.
انواع نورپردازی در معماری
موقعیت قرارگیری نور یا استفاده از موانعی مانند پرده می تواند در نوع و کیفیت نور ورودی به فضا تاثیر گذار باشد. انواع متعددی از نورهای مصنوعی وجود دارد که از آن‌ها به منظور روشنایی ساختمان‌ها و نور پردازی مصنوعی استفاده میشود که در ادامه انواع آن را بیان می‌کنیم.
نورپردازی عمومی (برای روشنایی کلی فضا)
نورپردازی وظیفهای (روشن کردن سطح کار)
نورپردازی تاکیدی (تاکید روی یک شیء یا بخش خاص)
نورپردازی تزئینی یا دکوراتی
نور پردازی عمومی
نور پردازی عمومی یکی از مهم‌ترین روش‌های نور پردازی مصنوعی است. این نوع نور پردازی، به صورت ملایم و غیرمستقیم به تمام فضا تابیده میشود و از آن برای فعالیت‌های عمومی مانند حرکت در تاریکی استفاده میشود. نور عمومی برای انجام فعالیت‌هایی که در مجاورت اشیاء بوده و یا برای تمیز دادن اشیاء در فضا مناسب نیستند. لامپ توکار، دیوارکوب در سقفهای کوتاه و لوسترها و آویزها در سقفهای بلند از منابع اصلی تولید نور عمومی هستند. در این روش چنان چه نورپردازی به درستی و مطابق استاندارد های موجود اجرا شود یک فضای آرام و بدون استرس را تجربه خواهید کرد.
نور پردازی وظیفهای
نور پردازی وظیفهای، نوعی نور پردازی مصنوعی بوده که به صورت کوچکتر و متمرکزتر به شی هدف تابیده میشود. عمده کاربرد این نوع نور پردازی، همراه با انواع دیگر نور و برای متمرکز شدن بر قسمت خاصی از شی هدف می‌باشد. به طور مثال هنگام فعالیت‌هایی مانند مطالعه، آشپزی، نوشتن، دوختن و بسیاریی از موارد دیگر میتوان با استفاده از نور پردازی وظیفهای بر روی فعالیت خود متمرکزتر بشویم. باید توجه داشت که نور پردازی وظیفهای، باید همراه با انواع دیگر نور مانند نورپردازی عمومی استفاده شود تا بهره‌دهی مناسب داشته باشد. مانند چراغ مطالعه که در کنار نورهای عمومی، میتوان از آن برای بهبود کیفیت مطالعه استفاده کرد.
به دلیل اهمیت این موضوع ، نورپردازی باید در جایگاه مناسبی در نظر گرفته شود. این نوع نورپردازی در صورتی می تواند کارکرد درستی داشته باشد که نور منتشر شده در فضا باعث تحریک مغز شما و هوشیار تر شدن شود تا روند کاری خوبی داشته باشید.
نور پردازی تاکیدی
ازنور پردازی تاکیدی، مشابه با نور پردازی وظیفه ای به منظور افزایش تمرکز بر روی قسمت خاصی استفاده میشود با این تفاوت که هدف از این نور، جلب توجه و افزایش زیبایی آن قسمت است. این نوع نور پردازی مصنوعی می‌توانند بخش‌هایی از فضا که برای نمایش تعیین شدهاند را روشن کنند، در حالی که بخش‌های دیگر در سایه قرار داشته باشند. در واقع در این حالت نور پردازی موجب افزایش تاثیرگذاری فعالیت بر مخاطب میشود و تمام نورها سعی بر هدایت مخاطب در یک مسیر و یک نقطه را دارد. پس در حالت کلی در اینگونه فضا که نور بر یک نقطه متمرکز میشود میتواند با توجه به هدفش بسیار تاثیرگذار باشد. این نوع نور پردازی در موزه‌ها، ساختمان‌های تاریخی و نمایشگاه‌های هنری نیز کاربرد دارد.
نور پردازی دکوراتیو
نور پردازی دکوراتیو، نوعی نور پردازی مصنوعی است که تاثیری بر بهبود بینایی نداشته و تنها جنبه زیبایی و هنری دارد. نورپردازی دکوراتیو یا نور پردازی تزئینی چهارمین نوع از روشنایی در معماری و دکوراسیون داخلی به شمار می رود. در واقع از این نوع نور پردازی مصنوعی به منظور خلق اثری هنری استفاده شده و جزئی از دکوراسیون ساختمان محسوب میشود. نور پردازی تزئینی به درخشش و جذابیت فضا های داخلی کمک می کند. در صورتی که نور ویژگی تزئینی داشته باشد و یا سایه ای در اثر آن نور ایجاد شود که جنبه ی تزئینی پیدا کند و یا با وجود هر دو مورد یعنی نور و سایه همزمان، با نور پردازی دکوراتیو رو به رو هستیم. این نوع از نور پردازی جدا از نور پردازی به منظور بالا بردن کیفیت روشنایی انجام می شود. با نور پردازی دکوراتیو فضای داخلی هر اتاق منحصر به فرد خواهد شد و زیبایی متمایزی از دیگر اتاق ها پیدا خواهد کرد. نور پردازی تزئینی در صورتی که به درستی اجرا شود، سبب ایجاد جلوه ای خاص در اتاق ها می شود. از این عنصر شگفت انگیز در طراحی داخلی غافل نشوید. از جمله موارد کاربرد این نور میتوان به استفاده از آن حاشیه سقف ساختمان، تزئینات درب مغازه و یا نور شمع اشاره کرد.
نور پردازی خانگی
نورپردازی خانگی، بازسازی فضاهای داخلی است به نحوی که به محیط علاوه بر روشنایی، حس داده شود. خانه یک چالش منحصر به فرد برای روشنایی مناسب است زیرا فضایی چند منظوره می باشد. نورپردازی محل سکونت مستلزم برنامه‌ریزی و طراحی مدبرانه و دقیق است. نور مناسب سبب تفاوت در احساس فرد نسبت به خانه خود می‌گردد؛ به زیبایی اتاق‌ها می‌افزاید، و در بزرگ تر یا کوچکتر جلوه دادن اتاق‌ها کمک می کند. نورپردازی مناسب به صاحبان خانه این امکان را می‌‍دهد تا در خانه خود محیطی گرم و دلنشینی تجربه کند. درنورپردازی فضاهای مسکونی توجه به اندازه و شکل فضا، الگوهای رفت آمدی در بخش های مختلف منزل، ارتفاع سقف، رنگ و جنس دیوارها مورد تاکید می باشد.
فضای نشیمن
موقعیت خورشید در طراحی اتاق نشیمن از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا باید به نحوی طراحی شود تا ساکنین آن بتوانند در طول روز از نور خورشید نهایت بهره را ببرند. روشنایی اتاق نشیمن به دو دسته تقسیم می گردد: ١-روشنایی عمومی. ٢ -روشنایی منطقه ای. برای روشن کردن سرتاسر اتاق نشیمن می توان از سقف، دریچه های دیواری و بازشوها یا نور خارجی استفاده کرد. نور منطقه ای برای کارهای مخصوص از قبیل خواندن، رسم یا خیاطی و امثال آن به کار می رود. نور منطقه ای با استفاده از لامپ های رومیزی، لامپ های دیواری، چراغ های پایه دار یا لامپ سقفی قابل ایجاد است. همچنین کنترل نور در غذاخوری می تواند فضای آن را تغییر دهد، آرامش ایجاد کند و فضایی دلچسب تر فراهم آورد . نور عمومی که میتوان شدت آن را با استفاده از دیمرکم و زیاد کرد این امکان را فراهم میکند تا در هر موقعیتی، محیطی مناسب ایجاد کند. به علاوه برای روشنایی عمومی میز باید از لوستر یا نور سقفی استفاده شود.
آشپزخانه
در آشپز خانه استفاده از نور طبیعی و منظرهی بیرون در اولویت است، ولی نور مصنوعی هم حتی در طول روز مهم و مفید است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که تشعشع مستقیم خورشید، به دلیل ایجاد حرارت در آشپزخانه مطلوب نمی باشد. روشنایی منحصر به چراغ مرکزی سقفی برای آشپزخانه مناسب نیست .کابینت های دیواری و بدن فردی که در آشپزخانه مشغول به کار است سایه های مزاحم و نامناسب را ایجاد می کنند . سیستمهای آشپزخانه این مسائل را حل و اغلب روشنایی مناسبی را در زیر کابینت های دیواری، روی اجاق و درون قفسه ها پیش بینی می کنند. هنگام کار در آشپزخانه چشم مرتبا به اطراف نگاه می کند و از این جهت کاهش کنتراست نوری در ایجاد حس آرامش موثر است.در طبقات داخلی کابینت های مجهز به در شیشه ای نیز می توان با استفاده از روش های گوناگون، روشنایی بخشید. اما یکی از بهترین راه ها نصب چراغ های کوچک در زیر هر یک از طبقات و یا در مواقعی که طبقات شیشه ای هستند نصب یک لامپ در قسمت بالا و یا پایین کابینت است.
نورپردازی برای سقف های بلند و کوتاه
معمولا در فضاهای مجلل و بزرگ استفاده از سقف های بلند مرسوم است. در این حالت استفاده از تجهیزات جذاب و لوکس نورپردازی از جمله لوستر می تواند برزیبایی معماری اضافه کند. در طراحی روشنایی فضاهایی که دارای سقف بلندی هستند، باید اطمینان حاصل شود که میزان نوری که در اتاق در حال تابیدن است، کافی است. ارتفاع سقف و اندازه اتاق برای تعیین اینکه به کدام وسایل روشنایی نیاز دارید بسیار مهم است. لازم به ذکر است که در اتاق‌های بزرگ‌تر معمولاً به وسایل روشنایی پرقدرت نیاز است تا اطمینان حاصل شود که نور میتواند به تمام نقاط اتاق برسد، بنابراین ممکن است به یک وسیله روشنایی با چندین لامپ نیاز باشد. در میان منابع نوری مختلف مورد استفاده در سقفهای بلند میتوان به لوستر، چراغ آویز، چراغ های دیواری اشاره کرد. دراتاق‌های با سقف کوتاه تر نیز تنها یک چراغ روشنایی با یک لامپ میتواند نور کافی را فراهم کند. بنابراین نورهای مخفی و توکار بهترین گزینه برای نورپردازی در این مدل از فضاها هستند.
نویسنده: مهندس فردین دوستی
