تعاملات اجتماعی در مجتمع مسکونی
زندگی در یک مجتمع مسکونی پر رفت و آمد و شلوغ می تواند خسارات جبران ناپذیری به ارتباطات اجتماعی ساکنین آن وارد آورد. محققان معتقدند که یکی از اثرات منفی ناشی از تراکم جمعیت، کاهش روابط اجتماعی فرد است. ( Huang, 2006) بسیاری از مجموعه های آپارتمانی شاهد دوری و بیگانه بودن همسایگان از هم بوده و این در حالی است که از لحاظ فیزیکی نزدیک و از لحاظ روحی، تعاون، همکاری و همدلی کیلومترها با هم فاصله دارند. (نصری، ۱۳۷۴) عدم توجه به فضای باز در برابر توده ساختمانی، از مشکلات اصلی مجتمع های مسکونی در تأمین مقیاس انسانی، محصوریت فضایی، ترکیب زیباشناسانه و فضای سبز مناسب می باشد. (عزیزی و محمدملک نژاد، ۱۳۸۶)
ساختمان های بلندمرتبه به علت جدا کردن ساکنین از محیط طبیعی و فضای سبز همیشه مورد انتقاد بوده اند. دسترسی ساکنین در طبقات پایین مجتمع مسکونی به سطح زمین و فضاهای باز و سبز آن به مراتب آسان تر از دسترسی افراد به آن در طبقات بالاست. محوطه یک مجتمع را می توان به نوعی در امتداد فضاها و عرصه های زندگی خصوصی افراد دانست، از این رو در طراحی مجموعه باید تا جای امکان تدابیری در نظر گرفته شود که این دسترسی تسهیل گردد.
اکثر ساکنین معمولاً به آن دسته از فضاهای عمومی که به محیط زندگی شان نزدیک تر است بیشتر تمایل نشان می دهند .(Harrison, 1983) در حقیقت ارزش فضاهای باز و عمومی یک مجتمع مسکونی به اهمیت و یا بزرگ بودن آن نیست، بلکه ارزش آن به صمیمیت فضایی و نزدیکی آن به محیط زندگی خصوصی است. (Burgess et al., 1988; Huang, 2006)
تحقیقات نشان می دهد که ساکنین طبقات بالاتر بیشتر از ساکنین طبقات پایین تر احساس محصوریت می کنند .این جدایی و محصوریت اثرات منفی متعددی بر روان، رفتار و سلامت ساکنین به جای می گذارد .در طبقات بالا گاه فاصله از سطح زمین آن قدر زیاد می شود که دسترسی به آن تنها از طریق استفاده از آسانسور امکان پذیر است. فضاهای سبز و باز به عنوان فضاهایی که می توانند گردآورنده طبقات مختلف جامعه باشند، اهمیت ویژه ای دارند.
گردهمایی طبقات مختلف مردم، می تواند در ایجاد تعاملات فرهنگی و تعدیل جامعه مثمرثمر واقع شود، (فربد، ۱۳۸۶) این فضاها امکان مراوده بین انسان ها، تفریح، پیاده روی، گذران اوقات فراغت، بازی، تجمع، دیدار، نشست، گفتگو، و غیره را برای همگان فراهم می آورد. (معینی، ۱۳۸۵) مطمئناً عملکرد فضاهای عمومی از جمله فضاهای باز با رشد تکنولوژی تجهیزات و بر اساس سطح الگوی رفتاری)فرهنگی( ساکنین و بر اساس جنسیت و سن )مرد و زن، کودکان، خرد سالان، افراد جوان و سالمندان(، آب و هوا و غیره در جوامع مختلف متفاوت بوده و هست. (معینی، ۱۳۸۵) تراکم پایین و گشودگی فضا در مجتمع های مسکونی متعارف، عامل مهمی در تأمین فضای سبز مناسب، آرامش بالا و جریان هوای مناسب در آن است.
از دیدگاه ساکنان مجتمع های مسکونی، وجود فضای سبز و رعایت حریم مناسب، عامل اصلی در تحقق معیارهای کیفی محیط مسکونی است. (عزیزی و محمدملک نژاد، ۱۳۸۶) انسان به ارتباط داشتن با محیط طبیعی و مردم اجتماع نیاز اساسی دارد .مطالعات اخیر نشان می دهد که گذران اوقات در یک فضای باز و در ارتباط بودن با دیگران، اثرات روحی و روانی مثبتی بر روی فرد خواهد گذاشت. (Wener and Carmalt, ۲۰۰۶) فضاهای جمعی یک مجتمع مسکونی، باعث ایجاد تعاملات اجتماعی ساکنین مجموعه گشته(Garling and college, 1989) به طوری که این گونه فضاها برای ایجاد مناسبات چهره به چهره، تجربه مشترک فضا، رابطه انسانی با کالبد و همچنین برگزاری فعالیت های جمعی و عمومی ساکنین، کارآمد و مناسب هستند.
حضور افراد در مکان و ایفای نقش فعال در فضاهای جمعی از حس مکان نشأت می گیرد و مکان به واسطه محدود کردن روابط اجتماعی در قلمرویی مشخص، احساس تعلق به گروه را پدید آورده و تقویت می کند و بدین ترتیب بر تراکم روابط چهره به چهره می افزاید. (سرمست،۱۳۸۹؛ گل محمدی، ۱۳۸۱) فعالیت ها و رفتارهای جاری در فضاهای عمومی از فعالیت های محدود، هدفمند و الزامی عرصه خصوصی، متمایز و فراترند. (مسعودی، ۱۳۸۰)
معماری باید فضاهایی متمایز برای فعالیت های متفاوت فراهم آورد و آن ها را به نحوی به هم پیوند دهد که محتوای عاطفی آن، کنش و حیات آدمی در آن فضاها را تقویت کند. (حسینی و نوروزیان ملکی، ۱۳۸۷) فضاهای سبز عمومی هم از دیدگاه تأمین نیازهای زیست محیطی افراد و هم از نظر تأمین فضای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آنان جایگاهی درخور اهمیت داشته است (سوزنچی، ۱۳۸۳) و در ایجاد حس جمعی نقش اساسی را ایفا می کنند.(Fleming et al., 1985; Huang, 2006)
البته این فضاها متعلق به تک تک ساکنین مجموعه بوده و از این منظر خصوصی تلقی می شوند؛ ولی از آن جایی که می توانند مورد استفاده تمامی ساکنین نیز قرار بگیرند ، حالتی جمعی و عمومی نیز پیدا می کنند. بر این اساس می توان آن ها را نوعی فضاهای نیمه عمومی در نظر گرفت که به عنوان گره های فعالیتی، نقش مهمی را در رفت و آمد ، تعامل و سایر فعالیت های ساکنین مجموعه بر عهده دارند. (Archea, 1977) علاوه بر آن، پلی هستند که دنیای بیرون و درون یک مجتمع مسکونی را به یکدیگر متصل می نمایند و فضاهایی قابل دفاع هستند. Newman,1973
در واقع میتوان آثار مثبت فضاهای باز عمومی فضای سبز و … را به صورت زیر بیان کرد:
- ایجاد تعاملات اجتماعی بهتر میان ساکنین
- ایجاد زمینه های کاری و شغلی جدید
- کسب و شناخت برخی از شاخص های اجتماعی هنجارها، ارزشها، خرده فرهنگها و…
- اجتماعی شدن افراد و پیدا کردن دوستان جدید و پر کردن خلوت و تنهایی
- انتشار عقاید و افکار ارزشی
- ایجاد محیطی مناسب جهت تفریح در اوقات بیکاری و فراغت
- سایر آثار اجتماعی تقویت روحیه، شخصیت سازی و…
نویسنده: مهندس محمد ادیبی
