فهرست مطالب
۴-۱ کلیات
۴-۱-۱ اهداف کلی
۴-۱-۱-۱ این مقررات به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش و صرفۀ اقتصادی، و تأمین نیازهای حداقل ساکنان و استفاده کنندگانِ (متصرفانِ) ابنیه و ساختمان های مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، با تعیین محدودیت ها، ابعاد حداقل فضا ها ،نورگیری، تهویۀ مناسب و سایر الزامات عمومی طراحی و اجرا، به عنوان مبحث چهارم از مقررات ملی ساختمان ملاک عمل قرار می گیرد.
۴-۱-۲ اهداف عینی و انتظارات عملکردی
در اینجا علاوه بر اهداف کلی انتظارات عملکردی مبحث الزامات عمومی ساختمان نیز به صورت کیفی بیان می شود. الزامات کمّی و مفررات ساختمانی برای دستیابی به اهداف عملکردی نیز در قسمت های مربوطه ارائه می شوند
۴-۱-۲-۱ کارکرد مناسب و پایدار
مشخصات کالبدی ساختمان و فضاهای آن باید در تناسب با نوع و نحوهء بهره برداری از آن ها تعیین شود، به این منظور، انتضارات ذیل باید از دیدگاه این مبحث، در طراحی، اجرا و بهره برداری ساختمان برآورد شوند:
آ- رعایت حداقل ابعاد مناسب برای هر فضا بر حسب نوع فعالیت و استفاده از آن.
ب- تامین تعداد لازم و کافی از فضاهای اصلی و جانبی بر اساس برآورد تعداد و ترکیب استفاده کنندگان و نیاز های آن ها،
پ- امکان دسترسی مناسب و ایمن به ساختمان و بهره برداری از قسمت های مختلف آن برای همه استفاده کنندگان،
ت- تامین امنیت افراد یا گروه های استفاده کننده، در طراحی، استفرار، همجواری ساختمان ها، فضاها و اجزا و عناصر آن ها،
ث- تامین تجهیزات و ویژگی های لازم کالبدی ساختمان بر اساس نوع و نحوه بهره برداری از آن،
۴-۱-۲-۲ بهداشت و سلامت
نباید در دوره ساخت، بهره برداری یا تخریب بنا، بهداشت و سلامتی مردم تهدید شود و باید در این دوره ها از آلودگی و به خطر افتادن منابع و چرخه حیات پیشگیری گردد. بنابراین لازم است انتظارات زیر برآورده شوند:
الف- برخورداری ساختمان در حال بهره برداری از نور و تهویه مناسب،
ب- نفوذ نکردن رطوبت مزاحم به داخل ساختمان یا فضاها و اجزاء آن،
پ- وجود نداشتن خطزاتی مانند متصاعد شدن گازهای سمی، ذرات یا گازها و تابش های خطرناک بر اثر استفاده از مصالح یا جزئیات نامناسب یا مکان یابی نادرست ساختمان،
ت- آلوده نشدن آب یا خاک به وسیله ضایعات ساختمانی و فاضلاب.
ث- محدود کردن سطح نوفه یا سر و صدای ناخواسته دریافتی توسط مردم در حدی که از تهدید سلامتی آن ها پیش گیری شده و امکان کار و فعالیت، استراحت و خواب مناسب برای آن ها فراهم باشد.
ج- محدود کردن نورهای ناخواسته و مزاحم.
۴-۱-۲-۳ ایمنی در حین بهره برداری
ساختمان، تجهیزات و اجزاء و عناصر آن باید به صورتی طراحی و ساخته شوند که در هنگام بهره برداری، ایمنی ساکنان یا استفاده کنندگان و سایر افرا تامین شود. لذا باید شرایط زیر فراهم باشد:
آ- احتمال خظر حوادثی مانند لیز خوردن، سقوط افراد یا اشیاء، برخورد، برق گرفتگی و آتش سوزی یا انفجار به حداقل برسد.
ب- امکان ایجاد حریق یا توسعه آتش و دود در انطباق با مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان به حداقل تقلیل یابد و در صورت بروز آتش سوزی، اطفاء آن و نجات ساکنین مطابق مبحث یاد شده امکان پذیر باشد.
پ- امکان خروج، استتار یا پناه در شرایط بروز سوانح یا جنگ، در انطباق با مبحث بیست و یکم مقررات ملّی ساختمان، برای افراد فراهم باشد.
ت- طراحی و احداث واحدهای مسکونی به نحوی صورت گیرد که حتی الامکان از بروز مشکلات امنیتی و دزدی جلوگیری شود.
۴-۱-۲-۴ حفط انرژی و رعایت معیارهای ساختمان های سبز و پایدار
لازم است با رعایت تمهیداتی در طراحی و ساخت بنا، با در نظر گرفتن همجواری ها، شرایط اقلیمی، محلی و اقتصادی، مقدار انرژی مصرفی در بهره برداری از ساختمان و تاسیسات گرمابشی و سرمایشی تا حد امکان پایین نگه داشته شود، تعویض هوا و تهویه مطبوع در حد مجاز، در انطباق با مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان در نظر گرفته شود. در ساختمان هائی که مقررات کلی این مبحث معین می کند، رعایت معیارهای ساختمان های سبز و پایدار به قرار زیر الزامی است.
الف) گوناگونی و تنوع: از اساسی ترین اهداف توسعه پایدار است. با طراحی کاربری های متفاوت همجوار در محلات شهری، درصد زیادی از هزینه ها و آلودگی هوا کاهش می یابد.
ب) اقلیم و آب و هوا: آگاهی به چگونگی انطباق ساختمان با اقلیم خاص منطقه از مباحث مهم معماری می باشد. طراحی اقلیمی، روشی برای کاهش همه جانبه هزینه انرژی ساختمان و عوامل اقلیمی موثر بر بنا شامل آفتاب، دما، رطوبت، باد و بارندگی می باشد. در این رابطه توجه به راهکارهای معماری گذشته هر منطقه بسیار کارساز است.
پ) پوشش ساختمان ها: استفاده از پوشش های گیاهی بیشتر در سقف، نماها و کف فضاها به حفظ انرژی در ساختمان کمک می کند.
ت) بکارگیری ظرفیت حرارتی جرم مصالح ساختمانی: ظرفیت بالاتر حرارتی جرم دیوارها و سقف ها باعث بالا رفتن زمان انتقال حرارت بین فضای داخلی و خارجی می شود. استفاده از پوشش های دوجداره می تواند باعث مصرف بیشترین حرارت بدست آمده از خورشید در روز و مصرف آن در شب شود.
ث) رنگ: استفاده ار رنگ های روشن برای اقلیم های گرم و رنگ های تیره و جذب کننده برای اقلیم های سرد ترجیح داده می شود.
ج) پنجره و در: نوع، جنس و ابعاد و مکانیابی پنجره تاثیر بسزایی در حرارت اکتسابی از آفتاب دارد. انتخاب نوع شیشه و پروفیل پنجره مناسب در درازمدت باعث کاهش هزینه های انرژی مصرفی ساختمان می گردد.
چ) سایه اندازی: از برآمدگی ها و پیش آمدگی های بام ساختمان، سایبان ها، ساباط ها و پرده ها برای جلوگیری از دریافت حرارت غیر ضروری آفتاب می توان استفاده کرد.
ح) لزوم توجه به احیای هویت فرهنگی و استفاده از نیروی کار و روش های ساخت محلی.
خ) طراحی با کنترین نسبت سطح بیرونی به حجم بنا: بالا بودن این نسبت نشان دهنده راندمان خوب انرژی است. یعنی هندسه ساختمان به گونه ای باشد که سطوح خارجی حداقل مقدار ممکنه باشد و حجم فضای داخلی ساختمان حداکثر مقدار ممکنه باشد.
د) بالا بودن نسبت سطح به محیط بنا: عبارت است از بالا بودن حاصل تقسیم مساحت یک طبقه بر محیط آن طبقه. هر چه این مقدار بزرگتر باشد راندمان انرژی ساختمان بیشتر است.
ذ) طراحی مناسب فضاهای داخل بنا برای بهره گیری بیشتر از عوامل طبیعی، حرارت آفتاب، و نور طبیعی.
ر) استفاده از مصالح ساختمانی بادوام، طبیعی، بوم آورد و غیر سمی و مناسب و قابل بازیافت.
ز) توجه همزمان به همه اصول فوق الذکر.
۴-۱-۲-۵ بکارگیری و ترویج ارزش های ایرانی – اسلامی در طراحی و ساخت بنا
با احترام به ادیان و مکاتب دیگر، به منظور دستیابی به هویتی منسجم در ساختمان ها و محیط زندگی بر پایه ارزش های ایرانی – اسلامی، بناها باید با تمهیدات لازم در راستای پاسداری از این ارزش ها طراحی و ساخته شوند و زمینه ای برای تناقض با آن ها در ساختمان ها و محیط فراهم نشود. در این راستا، ضروریست که اصول ریشه دار معماری ایرانی از حمله موارد زیر در طراحی و ساخت بناها مورد توجه قرار گیرند:
– “خودبسندگی و بوم آورد بود” مصالح و فن آوری،
– ” پرهیز از بیهودگی” به معنای دوری از افزوده های غیر ضروری،
– “مردم واری” که رعایت مقیاس های انسانی به شکل مطلوب و بر اساس رفع نیاز های اوست،
– “درونگرایی” که به مفهوم حفظ حریم های خصوصی و عمومی است و بیش از اصول دیگر تاثیرات فرهنگ دینی را نمایان می کند،
– “نیارش” که در طراحی ساختار اصلی بناها، به معنای رعایت چارچوب معین ترسیمی و هندسی سازه و عناصر اصلی نگهدارنده بنا است.
– “پیمون” به مفهوم پیروی از نظام ابعادی معین که به نحوی تولید انبوه و حرفه ای را ممکن می سازد.
این اصول به منظور تعیین و حفظ تناسب بین اجزای بنا در گذشته رعایت می شد و لازم است در دوران معاصر نیز علاوه بر دست یابی به سایر اهداف و انتظارات تعیین شده در این قسمت، بازتاب عینی آن ها جهت نیل به انتظارات زیر مدنظر قرار گیرند:
الف – تامین امنیت معنوی انسان ها با رعایت حریم های لازم کار و زندگی و جلوگیری از تداخل قلمروهای خصوصی و عمومی در طرح و اجرای ساختمان ها.
ب- هماهنگی با ارزش های دینی و معنوی جامعه و سایر ارزش های نهفته در محیط طبیعی و مصنوعی، در تعیین شیوه استقرار و جهت گیری فضاها و ساختمان ها و همچنین در طراحی حجم، ارتفاع و نمای بناها.
پ- در نظر گرفتن شأن و منزلت انسان ها در طراحی و ساخت ساختمان ها، به صورتی که علاوه بر کفایت امکانات ساختمانی برای تامین ایمنی، بهداشت و سلامت لازم، هیج فردی برای فعالیت و زندگی مستقل در فضاهای تعیین شده، به کمک جسمی دیگران نیاز نداشته باشد.
ت- رعایت عدالت در امکان بهره برداری تمام اقشار و افراد با توانایی های جسمی متفاوت، به ویژه جانبازان، افراد معلول، سالمندان و کودکان از فضاها و بناهای عمومی.
ث- پرهیز از اسراف و رعایت اعتدال در تعیین اندازه ها، سطح و حجم فضاها و سهم آن ها از کل ساختمان، با توجه به انتضارات اقشار استفاده کننده به نحوی که از یک سو با حداقل نیازهای آنان متناسب بوده و موجب احساس کاستی و تنگنا در ساختمان و فضاها نشود و از سوی دیگر از اسراف و اتلاف منابع و سرمایه ها جلوگیری شود.
ج- بهره گیری از تحارب معماری بومی در طراحی و ساخت بناهای معاصر، با تامین انتظاراتی مانند همسازی با اقلیم و شرایط محیطی، هماهنگی با فرهنگ و سنت های زندگی جامعه، هم خوانی حجم و اندازه های ساختمان با نوع و مقیاس کارکرد آن و کاربرد مواد و مصالح بومی.
چ- به کارگیری و اعتلای مفاهیم، مظاهر و نماد های بضری معامری ایرانی در طراحی ساختمان ها، به ویژه در کاربرد هندسه، رنگ، نور، عناصر، شکل ها و حجم های ساختمانی.
ح- بهره گیری و نمایش توانایی ها و قابلیت های فنی جامعه در طراحی ساختمان ها.
خ- تامین امکان استفاده متنوع یا چند منظوره از فضاها، با پیش بینی تمهیدات لازم برای انعطاف پذیری فعالیت در آن ها.
د- تامین و ایجاد آباداتی و نشاط لازم و در شان جامعه، از طریق تامین جلوه بصری مناسب برای ساختمان ها بسته به نوع استفاده و موقعیت آن ها.
ذ- رعایت تعادل در کاربرد پیرایه ها و تزئینات، بر حسب نوع استفاده و جایگاه ساختمان ها در محیط.
ر- نظارت بر هماهنگی حجم، ارتفاع و نمای ساختمان ها به منظور جلوگیری از وارد شدن خدشه به آسایش، بهداشت و سایر حقوق استفاده کنندگان یا ساکنان ساختمان های دیگر و محیط پیرامون.
ز- طراحی و اجرای ساختمان با هدف حفظ دوام و کیفیت قابل قبول در طول عمر مفید آن و جلوگیری از استهلاک هایی که بر اثر آن ها سلامت و ایمنی ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم به خطر می افتد.
۴-۱-۳ دامنه کاربرد
۴-۱-۳-۱ این مقررات ناظر بر تمام ساختمان ها و سازه های مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در کشور است و رعایت آن در طراحی، محاسبه، نظارت، اجرا ی بناها برای تمام اشخاص حقیقی و حقوقی و مراجع ذکر شده در ماده ۳۴ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در سراسر کشور الزامی است.
۴-۱-۳-۲ رعایت این مقررات برای تمام ساختمان ها و سازه هایی که پس از تصویب وبر اساس ابلاغیه ای که وزیر محترم راه و شهرسازی در ابتدای نسخه چاپ شده این مبحث تعیین می کند طراحی و ساخته شوند الزامی است. همچنین در ساختمان های موجود و در دست احداث به شرح زیر، رعایت این مقررات الزامی خواهد بود:
آ- در ساختمان های در دست احداث و در ساختمان های موجود در نعمیرات اساسی به تشخیص نهاد قانونی مسئول،
ب- در هنگام تغییر تصرف ساختمان یا فضا یا تغییر کاربری زمین و برای منطبق شدن مشخصات ساختمان یا فضا با مقررات مربوط به تصرف یا کاربری جدید،
پ- در همه ساختمان های موجود، که نهاد قانونی مسئول، به علت عدم مطابقت با مقررات ملی ساختمان، برای ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم ،غیر ایمن، غیر بهداشتی و خطرناک تشخیص دهد.
در این صورت شهرداری ها و سایر مراجع صدور پروانۀ ساختمان باید با تعیین مهلت مقرر در مورد تعمیرات، تغییرات و تعبیۀ تجهیزات لازم به دارنده ملک و بنا دستور اقدام دهند و تا اصلاح آن پیگیری نمایند.
۴-۱-۳-۳ مقررات این مبحث شامل تمام ساختمان ها، غیر از اسکان اضطراری بازماندگان حوادث غیرمترقبه می شود.
۴-۱-۳-۴ ساختمان های ثبت شده توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و ساختمان های دیگری که به تشخیص این سازمان دارای ارزش تاریخی، فرهنگی و معماری خاص هستند، با رعایت مبحث دوم مقررات ملیّ ساختمان، تابع ضوابط سازمان مذکور خواهند بود.
۴-۱-۳-۵ این مبحث دربرگیرنده ضوابط مربوط به ساختمان ها و تجهیزات در محدوده مالکیت و داخل پلاک ثبتی است و برای خارج از پلاک ها و فضاهای شهری باید به ضوابط طرح های جامع و سایر طرح های مصوب توسعه و عمران شهری مراجعه شود.
۴-۱-۳-۶ در صورت الزام به طراحی ساختمان ها جهت استفاده افراد دارای معلولیت جسمی- حرکتی،علاوه بر ضوابط مندرج در این مقررات، باید آخرین ویرایش ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی مصوب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ملاک عمل قرار گیرد.
۴-۱-۳-۷ چنانچه در ضوابط هر طرح توسعه و عمران شهری مصوب، یا سایر ضوابط مصوب محلی، الزامات ذکر شده در این مقررات با محدودیت های بیشتری تعیین شده باشد، آن مقادیر در حوزه طرح مذکور ملاک عمل قرار می گیرند.
۴-۱-۳-۸ در مواردی که ضوابط این مبحث دارای ابهام یا مسکوت باشند، استعلام از دفتر مقررات ملّیّ ساختمان ملاک عمل خواهد بود.
۴-۱-۴ استانداردها و ضوابط
رعایت آن قسمت از ضوابط و استانداردهایی که در این مبحث به آن ها ارحاع گردیده، الزامی است و به مثابۀ جزوی از این مقررات تلقی می شوند.
۴-۱-۵ مدارک فنی
۴-۱-۵-۱ مالکان اراضی و املاک باید قبل از هر اقدام عمرانی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان باید با رعایت الزامات مقررات ملی ساختمان، از شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان، پروانۀ لازم را اخذ نمایند.
۴-۱-۵-۲ قبل از تهیه نقشه ها محل مورد نظر می بایست توسط طراح مورد بازدید قرار گیرد و در صورت وجود هر گونه اثر با ارزش اعم از طبیعی، ابنیه تاریخی یا آثار واجد ارزش مادی و معنوی دیگر، در انطباق با بند ۴-۱-۷-۱۱ مراتب بعه اطلاع مراجع ذیصلاح رسانده شود.
۴-۱-۵-۳ مالک ساختمان یا نماینده قانونی او باید جهت اخذ پروانه یا هر گونه مجوز ساختمان، مدارک فنی لازم شامل نقشه ها، محاسبات و مشخصات فنی که در آن نوع، چگونگی و حدود کار مورد نظر مطابق بند ۴-۱-۶-۴ نشان داده شده است را به تعداد نسخه های لازم، طبق روال تعیین شده در مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان، به شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و یا هر مقام قانونی مسئول تحویل دهد.
۴-۱-۵-۴ مدارک فنی صدور پروانه که برای بررسی و تأیید ارائه می شوند باید شامل پلان ها، مقاطع، نماها ،جزئیات، هرگونه محاسبات و سایر مستندات فنی لازمی باشند که در آن ها شکل، اندازه ها، نوع، جنس و سایر مشخصات تمام فضاها و عناصر ساختمان از جمله در، پنجره، قفسه های ثابت، لوازم بهداشتی و هرگونه اجزایی که انطباق مشخصات آن ها با این مقررات الزامی است، معین شده باشد.
۴-۱-۵-۵ پس از تأیید نقشه ها و سایر مشخصات فنی و صدور پروانه ساختمان توسط شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه، چنانچه به هر دلیل نیاز به تغییراتی در نقشه ها و مشخصات فنی باشد، باید پیش از هر اقدامی، مطابق روال مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان، تغییرات مورد نظر به تصویب نهاد قانونی مسئول رسیده و پروانه ساختمان جدید صادر شود.
۴-۱-۵-۶ شهرداری ها یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان موظفند تمام مدارک فنی ساختمان و تأیید ها یا هرگونه مستندات لازم از جمله گزارش های مهندس ناظر و مجری، تأییدهای کیفیت مصالح و اجزای بکار رفته در ساختمان و سایر مواردی که نشان دهنده انطباق مشخصات طرح و اجرای ساختمان با مقررات این مبحث باشد را در نسخه های کامل و کافی نزد خود نگهداری نمایند.
۴-۱-۶ الزامات اجرایی
۴-۱-۶-۱ استفاده از مصالح و فرآورده ها و روش های ساختمان در صورتی مجاز است که علاوه بر انطباق با الزامات مبحث پنجم و یازدهم مقررات ملّی ساختمان، اثر زیان بخشی بر سلامتی سازندگان، ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان و همچنین سایر مردم، عابران و ساکنان ساختمان های مجاور نداشته باشد.
۴-۱-۶-۲ استفاده از اجزاء سیستم های ساختمانی صنعتی، روش های نوین ساخت و فرآورده ها و مصالح جدید در صورتی مجاز است که ضوابط و استانداردهای الزامی رعایت شود، به تأیید نهادهای قانونی مسئول برسد و گواهی های لازم برای آنها اخذ شود.
۴-۱-۶-۳ در حین ساخت ،تمام مصالح و عناصر ساختمانی چون نرده ها و حفاظ ها باید در انطباق با مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، در شرایط مناسب و دور از شرایط خورنده نگاه داشته شوند و باید به نحو مناسب محافظت شود.
۴-۱-۶-۴ ساختمان ها و تحهیزات کارگاه های ساختمانی باید طوری در محوطه مکانیابی شوند که بر اساس قفوانین و همچنین مقررات ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا مندرج در مبحث دوازدهم، بدون ایجاد خطر و مزاحمت باشند و با مصوبات شهرداری ها و سایر نهاد های قانونی مسئول انطباق داشته باشند.
۴-۱-۶-۵ در هنگام ساخت، باید از پیاده روها و تاسیسات و تجهیزات شهری، آب و برق و گاز و فاضلاب و شیر های آتش نشانی، علایم اداره نقشه برداری و غیره مراقبت شود و در مدت زمان ساخت دسترسی ماموران نهاد قانونی مسئول به آن ها ممکن باشد.
۴-۱-۶-۶ در هنگام ساخت، باید تصویر پروانه ساختمان، نقشه های ساختمانی و تاسیساتی، و دفترچه اطلاعات ساختمان و سایر مستندات لازم در محل کارگاه وجود داشته باشد و تابلویی حاوی مشخصات ملک، ساختمان و مسئولان ساختمان ( مالک، طراح، مجری، ناظر) در محل کارگاه به صورتی که از معبر عمومی قابل رویت باشد، مطابق با مباحث دوم و بیستم مقررات ملی ساختمان نصب شود.
۴-۱-۶-۷ مصالح اضافی و نخاله های ساختمانی باید بدون لطمه به محیط زیست، به طریقی که شهرداری و سایر نهادهای قانونی مسئول تعیین کنند، از محل کارگاه انتقال یابد.
۴-۱-۶-۸ درختان، گیاهان و سایر عناصری که در پروانۀ ساختمان، نگهداری آن ها الزامی شده است، باید در هنگام ساخت، با روش های اصولی و مطمئن محافظت گردند. در صورت الزام به قطع درختان و موافقت شهرداری و سایر مقامات قانونی مسئول، نشاندن درخت یا درختان جایگزین طبق نظر آنان الزامی است.
۴-۱-۶-۱۰ هرگاه هنگام شروع و در حین عملیات ساختمان آثاری حاکی از وجود ابنیه و هرگونه آثار دیگر مربوط به میراث فرهنگی کشور یافت شود ،باید عملیات ساختمانی توسط مالک و سازنده متوقف و به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و دیگر نهادهای قانونی مسئول اطلاع داده شود. ادامۀ عملیات ساختمانی منوط به اخذ مجوز از سازمان و نهادهای یاد شده خواهد بود. در غیر اینصورت عدم رعایت ضوابط و قوانین میراث فرهنگی کشور تلقی شده و اعمال قانون خواهد شد.
۴-۱-۶-۱۱ تمام زمین ها و ساختمان های خالی باید در شرایط سالم، ایمن و بهداشتی نگهداری شوند تا ویرانه نشده و آثار منفی بر سلامت و ایمنی مردم نداشته باشند.