دسته بندی فضاها، تصرف ها و ساختمان ها

۴-۳ دسته بندی فضاها، تصرف ها و ساختمان ها 

۴-۳-۱ دسته بندی فضاها  

فضاها کوچکترین قسمت در تقسیمبندی عمومی سـاختمان هسـتند و بـه انـواع فضـاهای اقامـت، فضاهای اشتغال، فضاهای پخت و آشپزخانه، فضاهای بهداشتی، فضاهای باز و فضاهای نیمه باز و … قابل دسته بندی هستند.   

۴-۳-۲ دسته بندی و تعریف تصرف ها 

به منظور تشخیص تفاوت با فضاها و ساختمانها، دستهبندی تصرفها و تعریف  آنها در این قسمت ارائه میشود. در این قسمت جدولی قرار گرفته که گروه بندی و مثال هایی ازتصرفها در هر گروه را نشان میدهد. 

۴–۳–۲–۱ تصرف های مسکونی/اقامتی (م) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن شخص یا خانواده ای سکونت کند و بـه منظـور خوابیـدن از آن استفاده شود، به استثنای بناهایی که در گروه تصرف های درمانی/ مراقبتی دسـته بنـدی مـی شـوند، دارای تصرف مسکونی شناخته می شود. بناهای با تصرف مسکونی/ اقامتی شامل موارد زیر می شوند: 

۴-۳-۲-۱-۱ گروه م-۱ 

تصرف های مسکونی/ اقامتی که متصرفان عمدتاً به طور موقت (کمتر از یک ماه) در آن اقامت دارند، شامل موارد زیر: 

• مسافرخانه ها و مسافرپذیرها (برای اقامت موقت)،
• هتل ها، هتل آپارتمان ها و متل ها. 

۴-۳-۲-۱-۲ گروه م-۲  

تصرف های مسکونی شامل بیشتر از دو تصرف مسکونی/ اقامتی که متصرفان آن به طـور عمـده، بـهصورت دائم در ساختمان ساکن هستند، شامل موارد زیر: 

• بناهای آپارتمانی، 
• اقامتگاه های غیر موقت سازمانی، مذهبی، ورزشی و نظایر آن، 
• خوابگاه ها، 
• اقامتگاه های تفریحی شراکتی. 

۴–۳–۲–۱–۳ گروه م-۳  

تصرف های مسکونی/ اقامتی که برای مراقبت شبانه روزی از افراد به تعداد ۶ تـا ۱۶ نفـر (بـه غیـر از تعداد کارکنان) استفاده می شوند.   

توجه: تصرف های غیر مسکونی که به این منظور استفاده می شوند و همچنـین بناهـایی کـه بـرای مراقبت شبانه روزی از افراد بیش از ۱۶ نفر مورد بهره برداری قرار می گیرند، حسب موضـوع در یکـی از زیرگروه های تصرف های درمانی/ مراقبتی دسته بندی می شوند. 

۴–۳–۲–۱–۴ گروه م-۴ 

تصرفهای مسکونی در ساختمان های مسکونی با حداکثر ارتفاع ۳ طبقه از سطح دسترس معبر کـه برای اقامت یک یا دو خانوار در نظر گرفته می شوند و متصرفان آن به طور عمده، به صورت دائـم در ساختمان ساکن هستند.تا هنگام تهیه و ابلاغ مقررات اختصاصی جداگانه برای  این گـروه تصـرف، باید از مقررات مربوط به گروه م-۲ تبعیت شود. 

۴–۳–۲–۲ تصرف های آموزشی/فرهنگی (آ) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن اشخاص به تعـداد حـداقل ۶ نفـر بـه منظورهـای آموزشـی در دوره های تحصیلی ابتدایی و متوسطه در یک جا جمع شوند، تصـرف آموزشـی شـناخته مـی شـود . همچنین هر بنا یا بخشی از بنا که به منظور آموزش یا مراقبت از بیش از ۵ نفـر  بـا سـن  3 تـا ۱۸ سال برای قسمتی از طول شبانه روز استفاده شود، در این تصرف قرار  میگیرد.  

تبصره: کاربری های آموزشی در دوره های تحصـیلی بـالاتر از دبیرسـت ان جـزو دسـته تصـرف هـای آموزشی محسوب نشده و جزو دسته تصرف های حرفه ای/اداری قرار می گیرند.  

۴–۳–۲–۳ تصرف های درمانی/ مراقبتی (د) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن اشخاص به سبب محدودیت یا معلولیـت جسـمی و یـا ذهنـی، بیماری یا کهولت تحت مراقبت پزشکی و نظایر آن قرار دارند، یا بـه منظـور  مجـازات یـا بـازپروری تحت نظر یا بازداشت قرار گرفته و آزادی حرکت از آنان سـلب شـده باشـد، دارای تصـرف درمـانی / مراقبتی شناخته می شود. تصرف های درمانی/ مراقبتی به چهار گروه د -۱ تا د -۴ تقسیم می شود. 

۴-۳-۲-۳-۱ گروه د-۱ 

این تصرف شامل بنا یا بخشی از بنا می شود که برای نگهداری از بیش از ۱۶ نفر به طور شـبانه روزی استفاده می شود که به علت شرایط روحی یا سایر دلایل، در یک محیط مسکونی تحت مراقبت بوده و خدمات مراقبتی به آنان ارائه می شود. متصرفان در این تصرف قادر هستند تا در صورت وقوع یک موقعیت اضطراری بدون کمک فیزیکی کارکنان، واکنش لازم را از خـود نشـان دهنـد . ایـن تصـرف شامل مراکز نگهداری از آسیب دیدگان اجتماعی، مراکز ترک اعتیاد و موارد مشابه  میشود. 

۴–۳–۲–۳–۲ گروه د-۲ 

شامل بنا یا بخشی از بنا که به منظـور ارائـه خـدمات شـبانه روزی پزشـکی، جراحـی، روانپزشـکی، پرستاری، یا نگهداری از کودکان بی سرپرست و نظایر آن برای افرادی به تعداد بیش از پنج نفـر کـه بعضاً قادر به مراقبت از خود نیستند، استفاده می شود. این تصرف شامل بیمارستان ها، درمانگـاه هـا، تیمارستان ها و شیرخوارگاه ها و موارد مشابه می شود. همچنین هر گونـه مرکـز مراقبـ ت از کودکـان کمتر از ۳ سال به تعداد بیش از پنج نفر که در آن کودکـان بـرای کـل مـدت شـبانه روز نگهـداری می شوند، باید جزو گروه د-۲ قرار داده شود. 

۴-۳-۲-۳-۳ گروه د-۳ 

هر بنا یا بخشی از بنا که در آن افراد به تعداد بیش از پنج نفر به دلایل امنیتـی نگهـداری شـوند وآزادی آن ها محدود شده باشد. این تصرف شـامل مـوارد زیـر مـی شـود : زنـدان هـا، بازداشـتگاه هـا، ندامتگاه ها و  اندرزگاهها، دارالتأدیب ها و مراکز بازپروری.  

۴-۳-۲-۳-۴ گروه د-۴ (مراقبت های روزانه) 

هر بنا یا بخشی از بنا که در آن افراد در هر سنی به تعداد بیش از پنج نفر تحت مراقبت افرادی غیر از والدین، خویشاوندان یا وابستگان خود در محلی غیر از خانه خود و به مـدت کمتـر از ۲۴ سـاعت قرار بگیرند. آسایشگاه هایی که برای مراقبت شخصی برای کمتر از ۲۴ ساعت و بـرای بـیش از پـنج نفر افراد بالغ استفاده شود، و نیز مراکزی که برای نگهداری بیش از پنج کودک بـا سـن کمتـر از ۳ سال به مدت کمتر از ۲۴ ساعت استفاده شوند، جزو این گروه محسوب میگردد. 

تبصره: چنانچه یک مرکز نگهداری از کودکان، خدمات مراقبت از بیش از پنج و حداکثر صد کودک کمتر از ۳ سال را ارائه نماید، در صورتیکه کلیه اتاقهایی که کودکان در آنها نگهداری مـی شـوند، در تراز تخلیه خروج واقع شده و کلیه اتاقها مستقیماً دارای یـک در خـروج بـه محوطـه بیـرون از ساختمان با ایمنی کافی باشند، این مرکز باید جزو گروه (آ) قرار داده شود.     

۴–۳–۲–۴ تصرف های تجمعی (ت)  

هر بنا یا بخشی از بنا که برای تجمع افراد به منظورهایی مانند تشکیل گردهمایی های اجتماعی یـا مذهبی، برگزاری جشن ها و مراسم، خوردن و آشامیدن، یا سالن های انتظار بـرای نقـل و انتقـال در پایانه های مسافری استفاده شود، جزو تصرف تجمعی قرار  میگیرد.  

اگر از ساختمان یا بخشی از آن برای اهداف تجمعی برای افراد به تعـدا د کمتـر از ۵۰ نفـر اسـتفاده شود، آن را باید جزو تصرف حرفهای/ اداری قرار میگیرد.   

چنانچه اتاق یا فضایی برای اهداف تجمعی توسط افراد کمتر از ۵۰ نفر و یا با مساحت حـداکثر ۷۰ مترمربع در جنب یک تصرف دیگر به کار رود، باید به عنوان قسمتی از همان تصرف در نظر گرفتـه شود و نیازی به قرار دادن آن در گروه تجمعی نیست. 

فضا  های تجمعی که جزو فضا های جنبی تصرف های آموزشی محسوب مـی شـوند (ماننـد کتابخانـه ، تریا، سالن ورزش یا سالن سخنرانی در مدارس) جزئی از تصرف آموزشی محسوب شده و نیازی بـه قرار دادن آن ها در تصرف تجمعی نیست. 

تصرف های تجمعی شامل موارد زیر  میشود: 

۴-۳-۲-۴-۱ گروه ت-۱ 

کاربردهای تجمعی، معمولاً با صندلی ثابت، که برای ارائه یا تماشای اجراهـای نمایشـی یـا تصـاویر متحرک استفاده می شوند، شامل سینماها، تئاترها و استودیوهای رادیویی- تلویزیونی که تماشـاچی می پذیرند.  

۴-۳-۲-۴-۲ گروه ت-۲ 

کاربردهای تجمعی که برای صرف غذا یا نوشیدنی استفاده مـی شـوند، شـامل سـالن هـای ضـیافت، رستوران ها، تریاها، کافی شاپ و نظایر آن ها.  

۴-۳-۲-۴-۳ گروه ت-۳ 

کاربردهای تجمعی که برای برگزاری مراسم نیـایش، جشـن یـا سـرگرمی اسـتفاده             مـیشـوند و یـا کاربردهای تجمعی که در سایر گروه های تصرف (ت) قرار نگرفته باشند، شامل سالنهای بازیهـای تفریحی، گالریهای هنری، سالنهای سخنرانی، مساجد، کلیساها یا سایر اماکن مذهبی، سالن هـای اجتماع، دادگاه ها و دادسراها، سالن های نمایشگاهی، باشگاه های ورزشی (بدون جایگـاه تماشـاچی )، استخرهای سرپوشیده (بـدون جایگـاه تماشـاچی )، زمـین هـای سرپوشـیده تنـیس (بـدون جایگـاه تماشاچی)، کتابخانه ها، موزه ها، سالن های انتظار در ترمینال های مسافرتی،             سالنهای بیلیارد.  

۴-۳-۲-۴-۴ گروه ت-۴ 

کاربرد های تجمعی به منظور تماشای فعالیت ها و بازی های ورزشی داخل سالن که دارای تماشـ اچی هستند، شامل           استادیومها و مجموعه های ورزشی سرپوشیده.  

۴-۳-۲-۴-۵ گروه ت-۵ 

کاربرد های تجمعی که به منظور انجام یا تماشای فعالیت ها در فضای باز استفاده مـی شـوند، شـامل پارک های تفریحی و استادیوم های سرباز.  

۴–۳–۲–۵ تصرف های حرفه ای/ اداری (ح) 

هر بنا با بخشی از بنا که برای انجام دادن کار و ارائه خدمات حرفه ای یا اداری استفاده شود کـه بـه تناسب می تواند شامل نگهداری یا انبار مدارک و بایگانی نیز شـود . از جملـه مهـم تـرین بناهـای بـا تصرف حرفه ای/ اداری عبارتند از: 

الف- دفاتر امور اداری،

ب- بانک ها، شعب پست، تلگراف و تلفن،

پ- آرایشگاه ها،

ت- کلینیک ها و مطب های پزشکی که بیمار در  آنها به طور شبانه روزی بستری نمی شود،

ث- آزمایشگاه ها و مراکز تشخیص طبی،

ج- نمایشگاه های اتومبیل،

چ- مغازه های کپی و پرینت،

ح- دفاتر و شرکت های خدمات حرفه ای (نظیر مهندسی، معماری و غیره)،

خ- ایستگاه های رادیو و تلویزیون،

د- فعالیت های آموزشی بالاتر از دبیرستان،

ذ- آزمایشگاه های تحقیقاتی یا کنترل کیفیت،

ر- ایستگاه های نیروهای انتظامی و آتشنشانی، 

ز- ماشین شویی ها، 

ژ- کلینیک های حیوانات،

س- برج های کنترل ترافیک هوایی. 

۴–۳–۲–۶ تصرف های کسبی/تجاری (ک) 

هر بنا یا بخشی از بنا که از آن برای نمایش و فروش کالا استفاده میشود و مقادیری کالا نیز بـرای  فروش به مشتریان در آن انبار شده است. از جمله  مهمترین بناهای با تصرف کسبی/ تجاری عبـارت است از:  

الف- فروشگاه ها و مغازه ها، 

ب- سالن ها و میادین فروش، 

پ- بازارها و بازارچه ها، 

ت- عمده فروشی ها، 

ث- داروخانه ها. 

۴–۳–۲–۷ تصرف های صنعتی (ص) 

هر بنا یا بخشی از بنا که از آن برای ساخت، مونتاژ، تولید، بسته بندی، تعمیر یا فرآینـدهای مربـوطبه تولید استفاده شود، به شرطی که جزو تصرف های مخـاطره آمیـز نباشـد، دارای تصـرف صـنعتی شناخته می شود. تصرف های صنعتی به شرح زیر به دو گروه (ص -۱) و (ص -۲) تقسیم می شوند. 

۴-۳-۲-۷-۱ گروه ص-۱: تصرف های صنعتی میان خطر 

 تصرفهای صنعتی که جزو گروه کم خطر نباشند، جزو گروه ص-۱ قرار دارند. از جمله صنایع زیر: 

صنایع الکترونیک و قطعات برقی، تولید لامپ، وسایل ورزشی، خودرو و سایر وسایل نقلیه موتـوری، دوچرخه سازی، تولید انواع قایق، ماشین های اداری، تجهیزات عکاسی و فیلمبرداری، فرش و موکت، پوشاک، تولید مبلمان و روکش مبلمان، خشکشویی ها، ماشین های ساختمانی و کشـاورزی، صـنایع هواپیمایی، تولید حشره کش، صنایع شوینده، صنایع غذایی، پخت نان و شیرینی، تولیـد محصـولات از جنس بوته و گیاهان خشک، محصولات از جنس کنف، صنایع چرم، صنایع ماشین سازی، خراطی و فرزکاری چوب، فیلمبرداری تلویزیونی و تصاویر متحرک (بدون تماشاچی)، کـالای نـوری، صـنایع کاغذ، صنایع پلاستیک، صنایع چاپ، ماشین های تفریحی، کوره های سوزاندن زبالـه،  تولیـد کفـش، نساجی ها، دخانیات، صنایع چوب و کابینت.  

۴-۳-۲-۷-۲ گروه ص-۲: تصرف های صنعتی کم خطر 

کاربرد های صنعتی برای تولید و ساخت کالای غیر قابل سوختن که در فرآیندهای تولیـد، کارهـای تکمیلی و بسته بندی، با هیچ گونه خطر حریق همـراه  نیسـتند، تحـت گـروه (ص -۲) دسـته بنـدی می شوند. از جمله موارد زیر: 

مصالح بنایی نظیر آجر، محصولات سرامیکی، گداز فلزات، محصولات شیشـه، گـچ، یـخ، محصـولات فلزی (ساخت و شکل دهی)، نوشابه های غیر الکلی. 

۴–۳–۲–۸ تصرف های انباری (ن) 

هر بنا یا بخشی از بنا که برای انبار کردن استفاده شود، به شرطی که جزو تصرف های مخاطره آمیـز نباشد، جزو تصرف انباری قرار می گیرد. تصرف هـای انبـاری بـه دو دسـته (ن-۱) و (ن-۲) تقسـیم می شوند. 

۴-۳-۲-۸-۱ گروه ن-۱: تصرف های انباری میان خطر 

ساختمان ها یی با تصرف انباری که جزو تصرف ( ن-۲) نباشند، جزو ایـن دسـته قـرار مـی گیرنـد . ازجمله انبارهای کالا و محصولات زیر: 

کاغذ، کتاب، کیف و پوشاک، چرم، پشم، کاموا، ابریشم، خز، کفش، پوتین، چکمه، بامبو و خیـزران، الوار، مقوا و جعبه  مقوایی، طناب، مبلمان، روکش و پرکننده مبلمان، چسب، کفپوش های لینولئـوم، غلات، صابون، شکر، تایر، تنباکو، دخانیات و شمع.  

۴-۳-۲-۸-۲ گروه ن-۲: تصرف های انباری کم خطر 

ساختمان ها یی با تصرف انبار برای نگهداری مواد غیر قابل سوختن، که می توانند بر روی پالـت هـای چوبی قرار گرفته یا در داخل کارتن ها یا لفافه های کاغذی بسته بندی شده    باشـند. ایـن محصـولات می توانند دارای مقادیر اندکی تزئینات پلاستیکی (مثلاً به عنوان دسته، گیره یا پوشش نـازک ) نیـز باشند. از جمله انبارهای کالای زیر: 

کیسه های سیمان، گچ، آهک، لبنیات در بسته بندی های مقـوایی بـدون واکـس، بـاتری هـای خشـک، سیم پیچ های الکتریکـی، موتورهـای برقـی، قـوطی هـای خـالی فلـزی، محصـولات غـذایی، اغذیـه در بسته بندی های غیر قابل سوختن، میـوه و سـبزیجات در بسـته بنـدی هـای غیـر پلاسـتیکی، غـذای منجمد، شیشه، ظروف شیشه ای خالی یا دارای مایعات غیر قابل سوختن، تخته گچی، رنگدانه هـای خنثی، کابینت فلزی، میز فلزی با روکـش و تزئینـات پلاسـتیک، قطعـا ت فلـزی، آینـه، پارکینـگ اتومبیل، چینی، عاج، اجاق، ظرفشویی و خشک کن. 

۴–۳–۲–۹ تصرف های مخاطره آمیز (خ) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا، اگر به مقاصدی مورد استفاده قرار گیرد که با مواد و محصولات بسیار قابـل احتراق، آتش زا، سمی یا انفجاری در ارتباط باشد، دارای تصرف مخاطره آمیز شناخته می شود. این مواد و محصولات ممکن است در زمانی کوتاه و به سرعت بسوزند یا منشأ شـعله هـای گسـترده، دود و گـاز زیاد، تشعشعات رادیواکتیو، انفجار، مسمومیت یا خورنـدگی بـوده و یـا اینکـه از لحـاظ ترکیـب، دارای اسیدها و بازهای بسیار قوی و مخرب باشند. همچنین بناهایی که فضای داخل آن هـا بـه دلیـل آسـیا کردن مواد، مملو از ذرات بسیار ریز و غبارهای قابل اشتعال باشد، جزو این گروه محسوب می شوند. بـه عنوان مثال،        ساختمانهایی که برای مقاصد زیر استفاده  میشوند، می توان نام برد: 

الف- انبار و نگهداری بیش از ۲۳ متر مکعب از یکی از مواد استیلن، هیدروژن، گازهای طبیعی قابل اشتعال، آمونیاک، کلرین، فسژن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید کربن، اکسید متیل ، هر گونه گاز قابل انفجار یا سمی، گازهای سرمازا و غیره با فشار۰٫۱ مگاپاسکال 

ب- انبار و نگهداری مایعات بسیار قابل اشتعال. 

پ- انبار و نگهداری مواد و مهمات منفجره، سوخت موشک و مشابه. 

ت- انبار و نگهداری هرگونه جامدات بسیار قابل اشتعال. 

ث- ساختمان هایی که غبارات قابل انفجار (مانند پودر آلومینیوم یا سـیلوهای آرد ) در آن هـا وجـود داشته باشد. 

ج- انبار یا نگهداری اسیدها، بازها، اکسیدکننده های قوی. 

با توجه به تنوع و پیچیدگی های خاص این نوع مواد، تمهیدات و الزامات ایمنی کاملاً تخصصی برای طرح و اجرای ساختمان های مخاطره آمیز نیاز است که به آیین نامه های تخصصی مربـوط مـی شـود . این قبیل الزامات تخصصی برای ساختمانهای با تصرفهای خـاص مخـاطره آمیـز عمـدتاً خـارج از حوزه مقررات ملی ساختمان بوده و در این مبحث ارائه نشده است.  

۴–۳–۲–۱۰ تصرف های متفرقه (ف) 

کارکردها و ساختار هایی کـه دارای ماهیـت فرعـی باشـند و نیـز تصـرف هـایی کـه در هیچیـک از تصرف های ۹ گانه ذکر شده در بالا جای نمیگیرند، جزو گروه تصرف هـای متفرقـه قـرار داده مـی شوند. از جمله ساختمان های زیر: 

ساختمان های مربوط به کارهای کشاورزی، آغل حیوانات و اصطبل، گلخانه ها، انبار شخصـی غـلات در مجاورت تصرفهای مسکونی، توقفگاه شخصی اتومبیل.

 

جدول راهنمای حروف اختصاری تصرف ها 

در این بخش جدول راهنمای حروف اختصاری تصـرف هـا در جـدول ۴-۳-۲ ارائـه شـده اسـت، تـا کـاربران بـه نحـو سـادهتـری بتواننـد، نـوع تصـرف ساختمانهـای مختلـف رایـج را یافتـه و بـا تقسیم بندی های ارائه شده در این مبحث تطبیق دهند. ضوابط کامل ساختمانهای مخاطره آمیز در این مبحث پوشش داده نشده است. با این وجود صرفاً جهت اطلاع، دسته بندی و مثالهایی از ایـن نوع تصرف نیز آورده شده است.   

جدول ۴-۳-۲ حروف اختصاری تصرف ها به ترتیب حروف الفبا 

ادامه جدول ۴-۳-۲ حروف اختصاری تصرف ها به ترتیب حروف الفبا 

۴-۳-۳ دسته بندی ساختمان ها از نظر تعداد طبقات و نحوه قرارگیری بر زمین 

ساختمان ها، از نظر تعداد طبقات و نحوه قرارگیری بر زمین، در این مبحث به صورت زیر دسـته بنـدی  می شوند: 

۴–۳–۳–۱ دسته بندی کلی: 

آ- ساختمان های یک و دو طبقه، ب- ساختمان های سه و چهار طبقه و پ- ساختمان های بـیش از چهار طبقه تا ارتفاع ۲۳ متر و ت- ساختمان های با ارتفاع بیش از ۲۳ متر. 

۴–۳–۳–۲ گروهبندی جزئی: 

الف- ساختمان های یک و دو طبقه:  

             گروه ۱: ساختمان های ردیفی و متصل؛

            گروه ۲: ساختمان های مجزا و منفصل؛ 

            گروه ۳: ساختمان های ترکیبی با الگوی حیاط مرکزی. 

ب- ساختمان های سه و چهار طبقه: 

             گروه ۴:  ساختمانهای ردیفی و متصل (دارای درز انقطاع الزامی)؛

گروه ۵:  ساختمانهای مجزا و منفصل.  

پ- ساختمان های بیش از چهار طبقه تا ۲۳ متر ارتفاع: 

             گروه ۶: ساختمان های ردیفی و متصل (دارای درز انقطاع الزامی)؛ 

گروه ۷: ساختمان های مجزا و منفصل. 

ت- ساختمان های بلند 

گروه ۸: ساختمان های بیش از ۲۳ متر ارتفاع