فهرست مطالب
۴-۲ تعاریف
تصرف
در لغت به مفهوم در اختیار گرفتن ساختمان یا بخشـی از آن بـه منظـور اسـکان، کـار یـا استفاده ای معین است و در این مقررات، مقصود از “تصرف”، نوع و شیوه بهره گیری از بنا یا بخشـی از آن است که به منظوری خاص در دست بهره برداری بوده یا قرار است به آن منظور مورد اسـتفاده واقع شود.
واحد تصرف
محدوده ای مستقل از یک بنـا، دارای متصـرف یـا متصـرفانی بـا مالکیـت یـا مجـوز بهره برداری مشخص، که به وسیله دیوارها و سقف و کف از سایر واحدهای تصرف و فضـای عمـومی مجزا گردیده است. مانند واحدهای مسکونی، واحدهای کسبی مستقل، مغازه هـا و واحـدهای اداری مستقل. اتاقهای هتل ها و سایر ساختمان های اقامتی، خوابگاهها، بیمارستان ها، ادارات و یh غرفه های فروش کالا در فروشگاه های بزرگ، بطور مستقل واحد تصرف محسوب نمی شوند.
بار تصرف
تعداد افراد استفاده کننده از یک فضا، واحد تصرف یا ساختمان به طور هم زمـان اسـت، که راه دسترس یا خروج برای آن تعداد طراحی می شود.
فضا
مقصود از “فضا” در این مبحث محدوده ای از تصرف یـا سـاختمان اسـت کـه بـرای فعـالیتی مشخص در نظر گرفته شده است. فضاها ممکن است در ترکیـب بـا یکـدیگر یـا مسـتقل از هـم در تصرف های مختلف استقرار یابند. تقسیم بندی فضا ها در ارتباط مستقیم با تقسـیم بنـدی تصـرف هـا نیست و هر تصرف ممکن است از یک یا چند فضا تشکیل شود. انواع فضا ها به طور کلی عبارتند از:
فضای اقامت
فضایی محصور برای زندگی، خواب و غذا خـوردن انسـان اسـت، کـه بـه وسـیله عناصر ساختمانی از جمله دیوارها، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویه طبیعـی و حفاظت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
فضای اشتغال
فضایی محصور برای کسب و پیشه و استقرار شاغلان به تعداد کمتر از بیسـت نفـر در تمام تصرف هاست، که به وسیله عناصر ساختمانی از جمله دیوارها یا جداکننده هـای قابـل جابجـایی (پارتیشن)، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویه طبیعی یا مصـنوعی و حفاظـت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
فضای جمعی
فضایی که برای استفاده جمعی و همزمان ۲۰ نفر و بیشتر در نظر گرفتـه شـده است. فضا هایی مانند سالن گردهم آیی یا کنفرانس، سالن سینما، سالن رسـتوران، سـالن انتظـار درترمینال مسافربری، سـالن قرائـت کتابخانـه، سـالن نمـایش ، سـالن نمایشـگاه، شبسـتان مسـجد و استادیوم ورزشی، فضا های جمعی محسوب میشوند.
فضای انبار
شامل همه فضا هائی که به منظور انبـار کـردن کالاهـا و محصـولات غیرخطرنـاک مورد استفاده قرار می گیرند و محل اشتغال محسوب نمی شوند.
فضای آشپزخانه
فضایی دارای نور و تهویه لازم مطابق الزامات مربوط که به امکانات و لوازمی تجهیز شده تا به منظور نگهداری مواد غذایی، آماده سازی، پخت و پز و تهیه غذا مورد استفاده قرار گیرد. در مواردی وسایل لازم برای غذاخوردن نیز در همین فضا قرار می گیرد.
آشپزخانه ها از نظر نحوه قرارگیری و معماری بر سه نوع هستند:
الف- آشپزخانه مستقل، که توسط در و سایر عناصر جداکننده از دیگر فضاها جدا شده است؛
ب- آشپزخانه باز، که فضای آشپزخانه بدون وجود در یا دیگر عناصر معماری با سایر فضا ها مـرتبط است؛
پ- آشپزخانه دیواری، که در آن تجهیزات آشپزخانه در جوار یا در داخل دیـوار جاسـازی شـده بـه شکلی که حد فاصل ردیف قفسه با فضای مجاور هیچ عنصر ساختمانی یا قفسه ای قـرار نگرفتـه باشد و فقط می تواند توسط درهای قفسه ها پوشانده شده و از فضای اصلی مجزا شود؛ آشپزخانهها از نظر نوع استفاده بر سه دسته هستند:
الف- آشپزخانه خانگی، که برای استفاده یک خانواده یـا گروهـی مشـخص از افـراد در نظـر گرفتـه می شود؛
ب- آشپزخانه تجاری یا عمومی، که برای یک فعالیت تجاری مانند رستوران ها و هتـل هـا یـا مراکـز عرضهکننده غذا مورد استفاده قرار میگیرد؛
پ- آشپزخانه صنعتی، که برای تولید صنعتی و بستهبندی انبوه غذا ایجاد میشود.
آشپزخانه صنعتی تابع مقررات جداگانه و خاص خود است.
فضای آبدارخانه
فضایی مشابه آشپزخانه که تنها بـه امکانـات و لـوازم آمـاده سـازی و تهیـه خوراک سرد و نوشیدنی ها تجهیز می شود و در آن لوازم پخت و پز نصب نمـی شـود. در مـواردی در همین فضا، با تمهیدات لازم از جمله تهویه کافی، لوازم گرم کردن غذای آماده نیز نصب می گردد.
فضای بهداشتی
فضائی دارای تهویه و روشنایی لازم مطابق مقررات مربوط که بـه امکانـات ولوازمی تجهیز شده، تا به منظور تأمین بهداشت ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان مورد استفادهقرار گیرد. این فضاها شامل مستراح، دستشوئی و حمام و فضای شستشوی وسائل نظافت می شوند.
فضاهای بهداشتی به طور کلی از نظر نوع استفاده بر سه دستهاند:
الف- فضاهای بهداشتی خصوصی، که برای استفاده افرادی معین در یک دوره زمانی مانند سـاکنان فضاهای اقامت یا گروهی مشخص از افراد از جمله کارکنـان ثابـت یـک تصـرف اداری، در نظـر گرفته می شوند.
ب- فضاهای بهداشتی عمومی، که برای استفاده عموم افراد در نظر گرفته می شوند. مانند فضـاهای بهداشتی در ساختمان ها و فضاهای عمومی، یا فضاهای اختصاص یافته به مراجعه کننـدگان در تصرف های اداری و یا تجاری.
پ- فضاهای بهداشتی خاص، که در تصـرف هـا و فضـاهایی ماننـد بیمارسـتان هـا، آزمایشـگاه هـای تشخیص پزشکی و آسایشگاه ها برای نیازهای خاص استفاده کنندگان تعبیه می شـوند و بایـد از مشخصات و الزامات مختص خود پیروی نمایند.
فضای ارتباط و دسترس
فضائی که ارتباط و دسترسی به تصرف های درون ساختمان یا بـین فضاها از طریق آن صورت می گیرد. چنین فضاهایی ممکن است به عنـوان بخشـی از سـاختمان بـه صورت محصور و سرپوشیده طراحی شوند و یا به صورت فضای نیمـه بـاز متصـل بـه سـاختمان در مسیر دسترس و خروج ساختمان قرار گیرند.
فضای تأسیسات
فضا هایی مستقل که تجهیزات و وسایل تأسیسـاتی سـاختمان در آن نصـب می شوند. اگر چه ممکن است در مواقعی، عملیات نگهداری یا تعمیـر تجهیـزا ت نصـب شـده در آن صورت گیرد، فضای اشتغال محسوب نمی شود.
توقفگاه
محل های توقف و نگهداری وسایل نقلیه که شامل توقفگاه های وسایل نقلیه در فضای باز و فضا های توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان میشوند.
فضای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان
توقفگاه های مخـتص وسـایل نقلیـه سـاکنان در ساختمان های مسکونی یا ساختمان هایی که مکان های توقف دارای مالکیت یـا حـق اسـتفاده افـراد معین است، توقفگاه های خصوصی محسوب گردیده و توقفگاه هایی که امکان استفاده عموم از آن هـا میسر است، توقفگاه عمومی محسوب می گردند. توقفگاه های خودرو به سه گروه کوچک (دارای حداکثر ۳ محل توقف خودرو)، متوسط (دارای ۴ تـاحداکثر ۲۵ محل توقف خودرو)، و بزرگ (دارای بیش از ۲۵ محل توقف خودرو)، در انواع خصوصـیو عمومی تقسیم می شوند.
فضا های باز
آ- حیاط بیرونی: فضائی باز و بیرون سطح زیربنا است، که قسمت اعظـم نورگیــ ری سـاختمان از آن تأمین می شود. نسبت سطوح حیاط و سطح زیربنای همکف، در مقررات طرح های توسعه شهری تعیین می شود.
ب- حیاط خلوت: فضائی باز است، کوچـک تـر از حیـاط بیرونـی و معمـولاً در منتهـی الیـه دیگـر ساختمان که ممکن است در تمام عرض زمین و یا در قسمتی از آن قرار گیرد.
پ- حیاط های داخلی: فضائی است باز که در میان زیربنای ساختمان تعبیه شـده و بـرای تـأمین نور و هوای فضاهای داخلی مورد استفاده قرار میگیرد.
پ-۱- پاسیو: فضائی باز است، که به وسیله جداره هایی محصور شده و به طور معمول اضـلاع آن در تمام ارتفاع ساختمان امتداد یافته، و وظیفه تأمین نور و تهویه بخشی از ساختمان را در طبقـات بـ ر عهده دارد.
پ-۲- گودال باغچه: فضائی باز در ساختمان های گروه ۳ (از دسته بندی بخش ۴-۳-۲) است، که در میان ساختمان قرار دارد و به طور معمول کف آن در سطحی پائین تـر از تـراز طبقـه همکـف قـرار گرفته است و وظیفه تأمین نور و تهویه بخشی از ساختمان را بر عهده دارد.
پ-۳- حیاط مرکزی: فضائی باز در طبقه همکف ساختمان های گـروه ۳ اسـت کـه توسـط احجـام ساختمانی همان پلاک از دو طرف یا بیشتر محصور گردیده و با رعایت ضـوابط طـرح هـای توسـعه شهری میتواند بعنوان حیاط اصلی محسوب شود.
ت- فضاهای نیمه باز: به فضا هایی اطلاق می شود که امکان دسترسی از داخل ساختمان داشـته و در ارتباط با هوای آزاد قرار دارند، به گونه ای که حداقل یک وجه آن ها باز اسـت . انـواع ایـن فضـاها عبارتند از:
ت-۱- بالکن: سطحی است که از دو یا سه طرف به طور مستقیم در مجاورت هوای آزاد قرار گرفتـه است و زیر آن به وسیله فضای بسته ای اشغال نگردیده باشد.
ت-۲- بالکن کم عرض: بالکنی است با عرض کمتر از ۵۰/۰ متر و حداکثر بـا طـولی برابـر بـا انـدازهعرض پنجره ای که تا کف امتداد دارد. بالکن کم عرض را میتوان با مصالح غیـر بنـائی و بـا نـرده وامثال آن هم ساخت.
ت-۳- مهتابی (تراس): سطح روبازی از ساختمان، که بام بخشهایی از طبقه زیرین آن است.
ت-۴- ایوان: فضایی مسقف است که از یک طرف با هوای آزاد به طور مستقیم ارتباط دارد.
ت-۵- محفظه آفتاب گیر: فضائی نیمه باز، که در صورت اخذ مجوز از شهرداری هـا یـا سـای ر مراجـع صدور پروانه ساختمانی، در شرایط اقلیمی مناسب با سطوح شفاف پوشیده می شوند، یا از ابتـدا بـه صورت بخشی از فضا های اصلی ساختمان به منظور استفاده از انرژی و نور آفتاب و اجتناب از تبادل حرارت با خارج ساختمان طراحی می شود.
اتاق
فضایی دارای نور و تهویـه مستقل مطابق الزامات مربوط، که بـه وسـیله دیوارهـا، در، پنجـره، سقف و کف از سایر فضاها و محیط خارج ساختمان جدا شده و مطابق ضوابط مربوط، برای اقامت یا اشتغال درنظر گرفته شده است.
فضا های مشاع
بخش هائی از ساختمان یا مجموعـه سـاختمانی کـه در انطبـاق بـا قـانون تملـک آپارتمان ها و سایر قوانین مرتبط، مالکیت آن به عموم مالکان آن ساختمان یا مجموعه تعلق دارد.
جایگاه امدادرسانی
فضا ها و سطوحی که به منظور کمک و امدادرسانی از طریق فضا های بـاز، در موارد اضطراری در نظر گرفته شده و مورد استفاده قرار می گیرند.
ساختمان های منفصل
ساختمان هائی هستند که بصـورت “کوشـک ” ماننـد، در داخـل محوطـه زمین و بدون اتصال به بنا های پلاک های دیگر قرار دارند.
ساختمان های متصل
ساختمان هائی هستند که به ساختمان ملک مجاور متصل و یـا حـد فاصـل آن ها درز انقطاع بین دو بنا است.
تعمیرات اساسی
عبارت است از مداخلات مالک در ساختار اصلی ساختمان.
تعمیرات جزئی
عبارت است از مداخلاتی در ساختمان که تأثیری بر سـاختار اصـلی بنـا نداشـته باشد.
تغییر نوع تصرف و کاربری
عبارت است از مداخله و تغییر نوع استفاده از تصرف و بنـا، بصـورتی که نیاز به انطباق با ضوابط آن تصرف و بنا ضرورت یابد.
بسته (پاکت) حجمی بنا
حجم ساده شدهای است که کل بنـا بـر اسـاس ضـوابط مصـوب در آنمحاط میشود.
سطح یا جدار نورگذر
به طور کلی به سطح یا جداری اطلاق می شود کـه ضـریب انتقـال نـور آن بزرگتر از ۲۰ درصد باشد. جدار نورگذر بر دو نوع شفاف و مات است و در ایـن مبحـث، پنجـره هـا، نماها و درهای خارجی شیشهای، نورگیرها و مشابه آن ها را شامل می شود.
بازشو
سطحی از نما و یا دیوارهای ساختمان که با مصالح و عناصری ساخته شده که ضمن نورگذر بودن تمام یا بخشهایی از آن، امکان باز و بسته شدن را برای تامین تهویه لازم دارد.
گشودگی
سطح یا روزنه ای در نما یا دیوارهای یک فضا که به روی فضای خارج یا فضای مجاور باز است.
مصالح غیرریزنده
مصالحی هستند که اگر به هر صورت شکسته شـده و یـا از محـل خـود جـدا شوند، امکان ریزش قطعات آنها وجود نداشته باشد.
نمای ساختمان
بخشی از جداره خارجی ساختمان است که در معرض دید قرار دارد.
نمای شیشه ای
درصورتی که نمای ساختمان دارای پوشش حداقل ۶۰ درصد از شیشه باشد نمـای شیشه ای نامیده، و به دو دسته تقسیم میشود:
- نمای شیشه ای پیوسته
به نمایی شیشه ای اطلاق می گردد که دارای سطوحی از شیشه باشد، بطوریکه در تقسیم آن به ۲۰ متر مربع و بیشتر، جدا کنندهای با مصالح دیگر در بین نباشد. - نمای شیشه ای ناپیوسته
به نمایی شیشه ای اطلاق می شود که دارای سطوح شیشه ای باشـد که در تقسیمات۲۰ متر مربعی آن، جداکننده هائی با مصالح دیگر وجود داشته باشد.
شیبراه
سطح شیبداری است که برای حرکت بین دو سـطح دارای اخـتلاف ارتفـاع بـه کـار بـرده می شود.
میله دستگرد
یک میله یا نرده افقی یا مایل که با مشخصاتی معین برای دست گرفتن بـه عنـوان تکیهگاه یا هدایت افراد، نصب شده است.
مجرای خارجی نور و هوا
مجرائی منتهی به فضای باز در مجاورت زیرزمین و به منظور تأمین نورو هوای آن است که با تعبیه بازشـوهائی بـه آن (در انطبـاق بـا تعـویض هـوای طبیعـی در مبحـث چهاردهم مقررات ملّی ساختمان)، تأمین نور و هوای فضا های واقع در زیرزمین را برعهده دارد.
سطح الزامی
سطحی است که رعایت مقدار و محدودیتهای آن در این مقررات الزامی شده است.
سطوح نورگیری و تعویض هوای الزامی
سطوحی هستند که جهت حداقل نـورگیری و تعـویض هوای طبیعی فضا ها، طبق مقررات مربوط و مقادیر جدول ۴-۶-۱ این مبحـث درنظـر گرفتـه مـی -شوند. درمحاسبه این سطوح، مجموع سطوح نورگذر مجاز پنجره ها و درها و تمـام بازشـوها منظـور می گردند.
طبقه
عبارت است از فضا و عناصر قرار گرفته مابین کف مورد نظر و کف طبقه فوقانی.
میان طبقه
طبقه ای که تراز کف آن بین هر یک از طبقات اصلی ساختمان به گونه ای قرار دارد که از فضای زیر آن که قابل تصرف است دسترسی دارد و مساحت آن مطابق مقررات، نسبتی کـوچکتر از مساحت فضای زیر آن است.
ارتفاع ساختمان
فاصله عمودی تراز متوسط کف معبر مجاور، تا متوسط ارتفاع بـام شـیب دار یـا بالاترین نقطه جانپناه در بام های مسطح است.
نقشه راهنمای تخلیه اضطراری در سوانح
تـابلوی مسـتطیل شـکلی کـه بـا اسـتفاده از نقشـه ساختمان، محل راهها و دسترسهای خروج و محل وسائل آتش نشانی و فضاهای پناه و محل تجمع ایمن و بازشوهای امداد رسانی در طبقه و غیـره را بـه منظـور اسـتفاده متصـرفین و بهـره بـرداران ساختمان نشان میدهد.
تابلوها و علائم راهنمای واکنش اضطراری در سوانح
تابلوهای مستطیل شـکل، حـاوی نقشـه خلاصه شده ساختمان و توضیحات ایمنی تکمیلی به منظور استفاده امدادگران، علاوه بر متصـرفین ساختمان است. این تابلو علاوه بر اطلاعات مندرج در نقشه تخلیه اضطراری، محل شـیرهای اصـلی گاز و تابلوهای برق و محل اتصال به شیر آب آتش نشانی و غیره را مشخص می کند.
ساختمانهای سبز و پایدار
ساختمانهائی که علاوه بـر الزامـات عمـومی، بخشـی از معیارهـای ساختمانهای سبز و پایدار مندرج در اهداف عینی و انتظارات عملکردی این مقررات را نیـز رعایـت نمایند.