در ابتدا هدف از ایجاد مسکن تامین امنیت بوده است اما در گذر سالها انتظار بشریت از مسکن فراتر از تامین امنیت بوده و این نیاز به سمت تامین رفاه و آسایش سوق پیدا کرده است ، در این راستا تاسیسات مکانیکی مهمترین نقش را در تامین این نیاز ایفا می کند.

 تاسیسات مکانیکی ساختمان است که شرایط مطلوب را برای زندگی افراد در ساختمان‌ها فراهم می‌کند و همچنین تاسیسات مکانیکی به عنوان جزء اصلی و مکمل ساختمان نقش بسیار موثری در افزایش بقا و طول عمر ساختمان دارد.

 تاسیسات مکانیکی شامل مؤلفه های متعدد و متنوعی است  که در تمامی پروژه ها بسته به کاربری و کیفیت ساخت و انتظارات ساکنین ، بخش های متعددی را در بر می گیرد. این بخش ها شامل تاسیسات گازرسانی، تاسیسات بهداشتی که شامل آب و فاضلاب می شود، تاسیسات گرمایشی و سرمایشی، تاسیسات آتش نشانی (اطفاء حریق)، تاسیسات استخر، سونا، جکوزی و تاسیسات سیستم‌های بخار می‌باشند.

با توجه به ازدیاد انواع مصالح تاسیسات مکانیکی در بازارهای روز جهانی کارفرما یا مجری محترم باید شناخت مناسبی از لحاظ اقتصادی و کیفیتی و همچنین باید ها و نباید های اجرایی داشته باشند. در ادامه به بررسی اجمالی آنها می پردازیم.

لوله های فاضلاب، ونت و آب باران

جنس لوله های فاضلاب و ونت می تواند از جنس PVC، پوش فیت یا پلی اتیلن باشد که با توجه به فشار کاری آنها و ارتفاع ساختمان مورد نظر انتخاب می شوند. در خصوص اجرا باید این مورد مد نظر قرار داده شود که لوله های دفن شده در کف آخرین طبقه، استاندارد متفاوتی نسبت به لوله های اجرایی در طبقات دارند. لوله هایی با علامت B برای نصب در طبقات ساختمان، لوله های با علامت D برای دفن در خاک و لوله های با علامت BD برای نصب در طبقات ساختمان یا دفن در خاک اختصاص دارند.

شیب لوله های فاضلاب با توجه به قطر آنها از ۰٫۵ درصد تا حداکثر ۴ درصد در نظر گرفته می شود که عموما در ساختمان های مسکونی با قطر لوله ۴ اینچ این شیب یک درصد خواهد بود.

اقتصادی ترین حالت برای اجرای فاضلاب در ساختمان های مسکونی و با ارتفاع مناسب با استاندارد لوله ها، PVC، پوش فیت و سپس پلی اتیلن می باشد.

در خصوص آب باران نیز همین موارد باید رعایت گردد با این تفاوت که پوش فیت برای اجرای آب باران مجاز نمی باشد. و مجری محترم باید در هنگام تست کل ارتفاع ساختمان را لحاظ نماید در حالی که تست لوله فاضلاب ارتفاع سه متر خواهد بود.

لوله های سیستم گرمایش و سرمایش :

جنس لوله های سیستم گرمایش و سرمایش می تواند از نوع پنج لایه یا فولادی سیاه درزدار یا بدون درز باشد. مجری محترم باید در نظر داشته باشند استفاده از لوله های فولادی گالوانیزه در سیستم های آب گرم کننده، بخار و چگالیده بخار مجاز نیست. همچنین استفاده از لوله های تک لایه در سیستم های سرمایش و گرمایش مجاز نمی باشد. لوله های فلزی نباید مستقیما در داخل خاک یا بتن دفن شوند. همچنین اتصالات دنده ای و شیر آلات نیز نباید هرگز بدون دریچه بازدید در داکت ها یا داخل کف دفن شودند. در لوله کشی فولادی آب گرم کننده با دمای پایین تا قطر اسمی ۲ اینچ، اتصال باید از نوع دنده ای و در لوله کشی بالاتر از ۲ اینچ باید از نوع جوشی یا فانجی باشد. در خصوص بحث اقتصادی بودن پروژه بهتر است در سایزهای بالا ( معمولا رایزر ها و موتورخانه ) از جنس فولادی سیاه و  در داخل طبقات از جنس پنج لایه استفاده شود.

تجهیزات مکانیک ساختمان شامل چه مواردی است؟

چنانچه تاسیسات مکانیکی یک ساختمان کیفیت و کارایی مطلوب را دارا باشد، نیاز به نوسازی زیرساخت‌های تاسیساتی زود هنگام نیست. بنابراین بهتر است که هنگام ساخت در بخش تاسیسات، زمان و هزینه مطلوبی صرف شود تا از هزینه‌ های بعدی که ممکن است در آینده ایجاد شود، کاسته شود. هر کدام از تجهیزات مکانیکی ساختمان به ترتیب در ادامه توضیح داده شده است.

تاسیسات بهداشتی

به مجموعه ای از لوله های آب و لوازم بهداشتی و تجهیزات که برای جمع آوری فاضلاب، هواکش‌ها، دفع آب باران و توزیع آب مصرفی، تاسیسات بهداشتی ساختمان می گویند، این تاسیسات وظیفه تامین آب مصرفی و دفع فاضلاب را در ساختمان بر عهده دارند و استاندارد لوله هایی که در این بخش از تاسیسات بکار می روند اهمیت زیادی دارند زیرا عدم کیفیت آنها باعث گرفتگی، پس زدن و یا حتی نشت فاضلاب یا آبرسانی می‌گردد.جهت به گردش در آوردن آب در مسیرهای بسته یا توزیع آب مصرفی از الکترو پمپها استفاده می شوند ( الکترو پمپ‌ها تجهیزاتی هستند که در دو بخش تهویه و تاسیسات بهداشتی کاربرد دارند.)

تاسیسات تهویه مطبوع ساختمان

تهویه مطبوع ساختمان مجموعه ای از دستگاه هایی می‌باشند که دما و رطوبت را کنترل می کنند و جهت بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان بکار میروند ، مانند  فن های دمنده و مکنده جهت توزیع و تخلیه هوا و یا سیستمهای تاسیسات گرمایشی و سرمایشی که با توجه به نوع کاربری ساختمان، شرایط محیطی واقتصادی، کارفرما سیستم را انتخاب میکند.

 کولر آبی، کولر گازی، هوا ساز، فن کوئل، چیلر، داکت اسپلیت، بخاری، شومینه، آبگرمکن، پکیج، رادیاتور شوفاژ، دیگهای آبگرم و تجهیزات موتورخانه از انواع تجهیزات سرمایشی و گرمایشی ساختمانها هستند.

 کیفیت هوای داخل منازل ، بستگی زیادی به این تاسیسات دارد. این تاسیسات باید بتوانند کیفیت هوای محیط را در محدوده آسایش و متناسب با خواست ساکنین ثابت نگه دارند که این موضوع توسط ابزارهایی با عنوان ترموستات و رطوبت سنج صورت می پذیرد.

تاسیسات آتش نشانی

منظور از تاسیسات آتش نشانی در ساختمان‌ها اقداماتی هستند که جهت مقابله با حریق صورت می گیرند، سیستم های اطفا حریق شامل موارد زیر می باشد:

۱-سیستم آتش نشانی خشک
۲-سیستم آتش نشانی تر
۳ -سیستم آتش نشانی ترکیبی (خشک و تر)

سیستم‌های اطفاء حریق شامل: اسپرینکلرها، پمپ ها، لوله ها و اتصالات وابزارهای کنترلی مانند کنترل کننده های جریان (شیر قطع و وصل فلوسوئیچ و …) می باشند. بهتر این است جهت جلوگیری از خطرات احتمالی بصورت دوره ای این سیستم‌ها توسط کارشناسان و بازرسان، کنترل و بازدید شوند.

تاسیسات گازرسانی ساختمان

تاسیسات گازرسانی ساختمان را یکی از فرآیندهای مهم و ضروری در ساختمان‌ها می دانند، این تاسیسات برای انتقال و توزیع سوخت گاز بین مصرف کنندگان به کار می‌رود، در تاسیسات گازرسانی مسیر لوله‌ کشی‌ها و انشعابات گاز در ساختمان‌ها را شرکت گاز و سازمان نظام مهندسی تعیین می‌کنند و طراحی و اجرا باید بر اساس قوانین و مقررات این دو سازمان باشد.
در مکان‌هایی که از تاسیسات گازرسانی بهره می گیرند نباید سیستم برق وگاز با هم تداخل داشته باشند زیرا در صورت تداخل باعث آتش سوزی می گردد. تاسیسات گازرسانی محیط‌های صنعتی و منازل حتما باید توسط کارشناسان مربوطه جهت اجرای بی عیب و نقص این سیستم و رعایت نکات ایمنی بررسی شوند.

تاسیسات استخر

این تاسیسات به منظور تجهیز نمودن استخر، سونا و جکوزی به کار می‌روند. این تاسیسات شامل تجهیزاتی هستند که برای سیستم هیدرولیکی و گردش آب، تصفیه و گندزدایی آب و گرمایش آب کارایی دارند. مثل: پمپ آب، شیرآلات، لوله های انتقال آب، دستگاه تصفیه آب و هوا، دستگاه هیتر و…   .
در تاسیسات استخر، آب از مسیر فیلترها و مراحل تصفیه گذشته  و به داخل استخر بازمی‌گردد و این بخش خصوصا در استخرهای عمومی بسیار حائز اهمیت می باشد.

تاسیسات سیستم‌های بخار

تاسیسات سیستم‌های بخار همیشه در صنایع و تاسیسات مکانیکی مورد استفاده قرار گرفته است و در حال حاضر نیز به عنوان یکی از عظیم ترین و مهمترین سیستم‌های انتقال انرژی مطرح می‌باشند.

در کشور ما نیز در بسیاری از صنایع  مانند  پتروشیمی ها، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌های برق و همچنین در تاسیسات حرارتی و برودتی ساختمان‌ها و سیستم‌های بیمارستانی از بخار در سطح وسیعی استفاده می‌شود. به دلیل کاربرد گسترده تاسیسات بخار، طراحی سیستم‌های بخار باید بهترین شکل صورت پذیرند.
سیستم‌های بخار دارای شرایط کاری با حساسیت بالایی هستند عدم رعایت نکات مربوط به طراحی، تهیه تجهیزات نامناسب، نصب، اجرا و عدم نگهداری صحیح می‌تواند مشکلاتی برای کاربران ایجاد کند. و از طرف دیگر کاهش چشمگیر اتلاف انرژی، کاهش آلودگی محیط زیست، افزایش راندمان عمومی و عمر سیستم، کاهش نیاز به تعمیرات و … از دیگر فواید اعمال مهندسی مناسب بر سیستم‌های بخار می‌باشد. بویلرها،کویل ها و دیگ‌های بخار از جمله تجهیزات تاسیسات سیستم‌های بخار به شمار می آیند.

نتیجه:

تاسیسات مکانیکی باید به صورت اصولی  و مطابق با نیازهای مطرح شده از بخش معماری طراحی و اجرا گردد. نقشه‌کشی و اجراء تاسیسات مکانیکی  باید توسط مهندسین مجرب با تکیه به علم روز و تیم‌های فنی متبحر انجام گردد. چنانچه تاسیسات ساختمانی به درستی طراحی و اجرا نشوند، دیگر تضمینی برای بالا بردن طول عمر مفید ساختمان نمی باشد و همچنین عدم طراحی و اجراء صحیح می تواند ایمنی ساختمان را به خطر اندازد و در نتیجه به جان و مال اشخاص و ساکنین خسارات جبران ناپذیری وارد کند.

نویسنده: مهندس کیهان سلیمانیفرد و خانم مهندس لیلا آرزو