فهرست مطالب
۱۲-۹ ضوابط قالب بندی در بتن، لوله ها و مجراهای مدفون و درزهای بتن
۰-۱۲-۹ علائم اختصاری
فشار حدی بتن بر روی قالب، کیلونیوتن بر متر مربع = Pmax
سرعت بتن ریزی، متر بر ثانیه = V۱
حداکثر تغییر شکل اعضای خمشی سازه قالب، میلیمتر =Δmax
نیروی برکنش ناشی از بار باد وارد بر قالب، کیلونیوتن =P۲
ضریب انبساط حرارتی بتن، بر درجه سانتیگراد =ɑ
۱-۱۲-۹ کلیات و تعاریف
۱-۱-۱۲-۹ قالب و قالب بندی
قالب، سازه ای موقّت وگاهی اوقات دائمی است که وظیفه آن تحمل بارهای ناشی از بتن و نیز ناشی از اجرای بتن تا هنگامی است که مقاومت بتن به جایی برسد که خود بتن و یا خود بتن و آرماتورهای موجود در آن بتوانند بارهای مزبور را تحمل کنند. سیستم قالب بندی شامل قالب، پشت بندها، وادارها، داربست بندی، قطعات اتصال و نظایر آنها می باشد.
بیش از ساخت و اجرای تمامی انواع قالب ها می باید نقشه ها، مشخصات فنی، و در صورت لزوم دفترچه محاسبات آنها را تهیه و به تایید مراجع ذیصلاح رسانید. میزان و جزئیات این امر، به شرایط و ویژگی های قالب، از جمله ابعاد، پیچیدگی، اهمیت، استفاده مجدد و نظایر آنها بستگی دارد.
تمامی قالب ها را می باید برای مقاومت و خدمت دهی طراحی کرد. پایداری سیستم سازه و نیز امکان کمانش اعضای سازهای را می باید برای تمامی شرایط ممکن بررسی و کنترل کرد.
۲-۱-۱۲-۹ سیستمهای سازهای قالب های انواع اعضای سازهای
۱-۲-۱-۱۲-۹ سیستم سازهای قالب های دال ها
این سازه ها شامل صفحه رویه، پشت بندهای در دو امتداد متعامد یعنی تیرچه ها و تیرک ها، و پایه ها (شمع ها) می باشد.
۲-۲-۱-۱۲-۹ سیستم سازهای قالب های دیوارها
این سازه ها شامل صفحه رویه، پشت بندهای قائم، پشت بندهای افقی، بولت ها و وادلرها میباشند.
۳-۲-۱-۱۲-۹ سیستم سازهای قالب های ستون ها
این سازه ها شامل صفحه رویه و پشت بندهای سخت کننده آن و یوغ و یا صفحه رویه و پشت بندهای سخت کننده آن و اتصالات بین پشت بندهای سخت شده می باشد.
۴-۲-۱-۱۲-۹ سیستم سازهای قالب های تیرها
این سازه ها شامل دو بخش سازه قالب کف تیر و سازه قالب دیوارهای تیر می باشد. سازه قالب کف تیر رفتاری مشابه قالب های دال ها و سازه قالب دیوارهای تیر رفتاری نظیر قالب های دیوارها دارد.
۵-۲-۱-۱۲-۹ سیستم سازه ای قالب های فونداسیون ها
این سازه ها شامل قالب های دیوارهای فونداسیون میشوند و رفتاری مشابه قالب های دیوارها دارند.
۶-۲-۱-۱۲-۹ سایر سیستمهای سازهای قالب ها
این سازه ها ممکن است ترکیبی از سیستمهای سازهای بندهای ۹-۱۲-۱-۲-۱ تا ۹-۱۲-۱-۲-۵ و یا یک سیستم سازهای خاص باشد.
۷-۲-۱-۱۲-۹ داربست
سازهای موقت است که برای نگهداری قالب در موقعیت مورد نظر، سکوهای کار و تحمل بارهای حین اجرا برپا میشود و شامل شمع بندی، پایه های قائم، صفحات افقی، بادبندها، زیرسری ها و نظایر آن می گردد.
۳-۱-۱۲-۹ عملکردهای قالب
- قالب باید بتن را در شکل مورد نظر در محدوده رواداری ها نگاه دارد، به سطح آن نمای دلخواه بدهد، و بارهای وارده را تا زمان سخت شدن و کسب مقاومت کافی تحمل کند.
- قالب باید در برابر نیروهای وارده به خوبی محاسبه شده و ایمنی لازم را داشته باشد.
- بتن را در برابر صدمات مکانیکی نیز حفظ کند.
- از کم شدن رطوبت بتن و نشت شیره آن جلوگیری نماید.
- عایقی مناسب در برابر سرما و گرمای محیط باشد.
- میلگردها و سایر اجزا و قطعاتی را که داخل بتن قرار میگیرند در محل مورد نظر نگاه دارد.
- در برابر نیروهای ناشی از لرزاندن و مرتعش ساختن بتن مقاومت کند و بدون آسیب رساندن به بتن از آن جدا شود.
۴-۱-۱۲-۹ رواداری ها
رواداری ها را باید تا حد امکان و تا جایی که اهداف پیش بینی شده برای کل ساختمان و ظرفیت باربری ساختمان یا هر قسمت از آن در حدی غیر قابل قبول مخدوش نشود، بزرگ اختیار کرد.
مبنای سنجش خطاهای احتمالی، نقاط و خطوطی است که در شروع کار ایجاد و تا پایان کار به نحوی مقتضی حفظ میشوند. چنانچه رواداری ها توسط طراح تعیین نشده باشد، انحراف ابعاد و موقعیت قالب ها نباید از حدودی معین تجاوز کند. حدود رواداری های قالب ها برای ساختمان ها و قطعات متداول بتن آرمه در جدول ۹-۱۲-۱ درج شده اند.
رواداری های فوق می باید در آرماتوربندی اعضای سازه ای، به ویژه ستون ها و دیوارها، نیز رعایت گردند. سیستم سازه ای را می باید به گونه ای طراحی و محاسبه و اجرا کرد که بتواند رواداری های مورد نظر را در عمل تعیین نماید.
جدول ۹-۱۲-۱ رواداری های ساختمان های بتنی متعارف
۵-۱-۱۲-۹ مصالح مصرفی در قالب
مصالح مناسب برای قالب را باید با توجه به ملاحظات اقتصادی، ایمنی و سطح تمام شده مورد نظرانتخاب کرد. مشخصه های فیزیکی و مکانیکی مصالح را باید در ساخت قسمتهای مختلف مانند بدنه، رویه، ملحقات، اجزای نگهدارنده قالب و نظایر آنها مورد توجه قرار داد.
انواع مصالح متداول مورد استفاده در قالب های بتن عبارتند از:
چوب، فولاد، آلومینیوم، مواد پلیمری و مصالح بنایی.
چوب مصرفی در قالب ها شامل انواع تخته لایه (پلای وود)، چهارتراش، و نظایر آنها میشود. چوب مصرفی برای قالب باید صاف، بدون پیچ و تاب، سالم و بدون گره باشد. از مصرف چوب تازه برای قالب بندی باید خودداری شود. طراحی و محاسبه قالب های چوبی بر اساس طراحی و محاسبه ساختمان های چوبی موقت صورت میگیرد.
فولاد ممکن است به صورت گرم نورد شده و یا سرد خم شده در سازه های قالب به کار رود. در هریک از حالات می باید ضوابط طراحی ساختمان های گرم نورد شده یا سرد خم شده را به کار برد.
استفاده از آلومینیوم در سطوح در تماس با بتن، به ویژه در صفحات رویه ممنوع است، زیرا هم موجب خرابی قالب و هم موجب کاهش کیفیت بتن میشود.
دو نوع مواد پلیمری مصرفی در قالب های بتنی عبارتند از پلاستیک های سخت و پلاستیک های الیافی.
درصورتی که از مصالح بنایی به عنوان قالب استفاده میشود باید شرایطی را در اجرا فراهم آورد که از جذب آب بتن توسط مصالح بنایی، که موجب کاهش کیفیت بتن میگردد، جلوگیری شود.
۶-۱-۱۲-۹ اجرای قالب
- تعبیه قالب برای اعضای بتنی با سطح فوقانی با شیب بیشتر از ۱:۱ الزامی است.
- پیش از آرماتوربندی می باید تا حد امکان رویه قالب ها را نصب کرده و مواد رها ساز (روغن قالب) را روی قالب ها مالید.
- قطعات رویه قالب ها را می باید به گونه ای در کنار هم قرار داده و جفت کرد که هدر رفتن شیره بتن ممکن نباشد.
- قالب ها باید از هر نوع آلودگی، ملات ها، مواد خارجی و نظایر اینها عاری باشند و پیش از هر بارمصرف با مواد رهاساز پوشانیده شوند. این مواد را باید چنان به کار برد که بدون آلوده شدن آرماتورها، روی سطوح قالب لایه ای یکنواخت و نازک بوجود آید.
- در مواردی که دسترسی به کف قالب ها دشوار یا غیر ممکن باشد، باید با تعبیه دریچه های بازدید و کفشوی قالب امکان تمیز کردن قالب پیش از بتن ریزی را فراهم کرد.
- درصورتیکه کیفیت سطح تمام شده، اهمیتی خاص داشته باشد، نباید از قطعات قالب صدمه دیده در مراحل قبلی استفاده کرد.
- مجموعه قالب بندی باید در تمامی مراحل پیش از بتن ریزی، ضمن و پس از آن به دقت زیر نظر باشد و به منظور حفظ مجموعه در محدوده رواداری تعیین شده تنظیم شود.
- تعبیه خیز اولیه برای تیرها و دال های با دهانه بزرگ به گونه ای که بتواند تغییر شکل دراز مدت ناشی از بار مرده را جبران نماید، الزامی است.
۷-۱-۱۲-۹ پایه های اطمینان
- هنگام برداشتن قالب سطوح زیرین قطعات بتن آرمه باید پایه هایی را به عنوان پایه های اطمینان در زیر سطح باقی گذاشت تا از بروز تغییر شکل های تابع زمان جلوگیری شده و در عین حال تا کسب مقاومت کافی بتن، از بروز مشکلات مقاومتی و تغییر شکلی در ساختمان جلوگیری کند.
- پیش بینی پایه های اطمینان برای تیرهای با دهانه بزرگتر از ۵ متر، تیرهای کنسول به طول بیشتر از دو و نیم متر، دال های با دهانه بزرگتر از سه متر، و دال های کنسول، به طول بیشتر از یک و نیم متر اجباری است. تعداد پایه های اطمینان، فاصله بین آنها، و مشخصات آنها را می باید از طریق محاسبه و بر مبنای مقاومت کوتاه مدت بتن بدست آورد ولی در هر حال فاصله بین آنها نباید از سه متر بیشتر باشد.
۸-۱-۱۲-۹ قالب برای بتن ریزی در زیر آب
- قالب برای بتن ریزی در زیر آب، با توجه به ملاحظاتی که در مورد دیگر انواع قالب آمده است، طرح و محاسبه میشود با این تفاوت که جرم بتن در زیر آب بر اثر نیروی ارشمیدس به اندازه جرم آب جابجا شده کاهش می یابد.
- در ناحیه جزر و مد، قالب ها باید برای پایین ترین تراز آب طرح و محاسبه شوند.
- تغییرات در برنامه های اجرایی ممکن است بتن ریزی را که برای حالت غوطه وری برنامه ریزی شده با تغییر شرایط مواجه سازد و به این ترتیب فشار آب را از دایره عمل خارج نماید.
- قالب های زیر آبی را باید تا حد امکان در قطعات بزرگ و در بالای سطح آب ساخت و سپس در محل خود در زیر آب مستقر کرد.
- باید از به کار بردن بولت ها و کشهای درونی در قالب که میتواند در کار بتن ریزی اختلال ایجاد کند، تا حد امکان پرهیز شود.
- قالب ها را می باید به دقت به یکدیگر متصل کرده و به ترتیبی در کنار مصالح و یا قسمت های ساخته شده قبلی قرار داد که دوغاب و ملات تحت تأثیر فشار از درزها خارج نشود.
- چنانچه قالب در معرض عبور جریان آب قرار میگیرد باید از وجود منافذ کوچک در قالب که امکان شسته شدن ذرات بتن تازه را فراهم میسازد، پرهیز گردد.
۹-۱-۱۲-۹ قالب برداری
۱-۹-۱-۱۲-۹ نحوه قالب برداری
- قالب را باید هنگامی برداشت که بتن بتواند تنش های موثر را تحمل کند و تغییر شکل آن از تغییر شکل های پیش بینی شده تجاوز نکند.
- پایه ها و قالب های باربر نباید قبل از آنکه اعضا و قطعات بتنی مقاومت کافی را برای تحمل وزن خود و بارهای وارد کسب کنند، برچیده شوند.
- عملیات قالب برداری و برچیدن پایه ها باید گام به گام، بدون اعمال نیرو و ضربه طوری صورت گیرد که اعضا و قطعات بتنی تحت اثر بارهای ناگهانی قرار نگیرند، بتن صدمه نبیند و ایمنی و قابلیت بهره برداری قطعات مخدوش نشود.
- درصورتیکه قالب برداری پیش از پایان دوره مراقبت بتن انجام پذیرد، باید تدابیری برای مراقبت پس از قالب برداری اتخاذ کرد.
۲-۹-۱-۱۲-۹ برداشتن پایه های اطمینان
- برای تیرهای با دهانه تا هفت متر، برداشتن کل قالب و داربست و زدن پایه های اطمینان مجاز است ولی برای دهانه های بزرگتر از هفت متر، تنظیم قالب و داربست باید به گونه ای باشد که برداشتن قالب بدون جابجایی پایه های اطمینان میسر باشد و یا برداشتن قالب و زدن پایه موقت، به صورت مرحله ای باشد.
- برای ساختمان های متشکل از دیوارها و دال های بتن آرمه، نظیر ساختمان هایی که با قالب های تونلی یا قالب واره های به ابعاد بزرگتر ساخته شوند، میتوان برچیدن پایه های اطمینان و برپایی مجدد آنها را در دهانه های تا ده متر مجاز دانست مشروط بر آنکه زدن پایه های اطمینان بلافاصله پس از برداشتن قالب باشد و در عمل اطمینان حاصل شود که هیچ نوع ترک یا تغییر شکل نامطلوب بروز نخواهد کرد. در این حالت نیز اجرای مرحله ای پایه اطمینان قالب الزامی است.
- بطور کلی در صورتیکه قطعه مورد نظر جزئی از سیستمی پیوسته باشد، هنگامی میتوان پایه های اطمینان را برداشت که تمامی قطعات مجاور آن هم بتن ریزی شده باشند و بتن مقاومت کافی را کسب کرده باشد. درصورتیکه تیر یا دال یکسره طراحی شده باشد، نمیتوان پایه های اطمینان دهانه ای را برچید مگر آنکه دهانه های طرفین آن بتن ریزی شده باشند و بتن آن نیز مقاومت لازم را به دست آورده باشد.
- در صورت تکیه کردن مجموعه قالب بندی طبقه فوقانی روی طبقه تحتانی فقط هنگامی میتوان طبقه زیرین را برچید که بتن طبقه بالا مقاومت لازم را بدست آورده باشد. این امر می باید مبتنی بر محاسبات سازهای صورت پذیرد.
- توصیه می شود پایه های اطمینان همیشه در دو طبقه متوالی وجود داشته باشند و تا حد امکان هر دو پایه اطمینان نظیر در دو طبقه، بر روی هم و در امتدادی واحد قرار گیرند.
- برداشتن پایه های اطمینان باید بدون اعمال فشار و ضربه، به گونه ای باشد که بار به تدریج از روی آنها حذف شود.(در دهانه های بزرگ از وسط دهانه به سمت تکیه گاه ها و در کنسول ها از لبه به طرف تکیه گاه).
- برداشتن بار از روی پایه های اطمینان در دهانه های بزرگ و قطعاتی که نقش سازهای حساسی دارند، باید با وسائل قابل کنترل انجام پذیرد به گونه ای که درصورت لزوم در هر لحظه بتوان باربرداری از روی پایه ها را متوقف کرد.
۱۰-۱-۱۲-۹ زمان قالب برداری
الف) درصورتیکه زمان قالب برداری در طرح تعیین و تصریح نشده باشد باید زمان های داده شده در جدول ۹-۱۱-۲ را بعنوان حداقل زمان لازم برای برچیدن قالب ها و پایه ها ملاک قرار داد.
جدول ۹-۱۲-۲ حداقل زمان لازم برای قالب برداری
زمان های داده شده با رعایت نکات مشروحه زیر معتبرند:
- بتن با سیمان پرتلند معمولی نوع یک یا دو یا سایر سیمان هایی که روند کسب مقاومت مشابه دارند، ساخته شده باشد.
- درصورتیکه ضمن سخت شدن بتن دمای محیط به کمتر از صفر درجه سلسیوس تنزل کند زمان های داده شده را باید با توجه به شرایط بند ۹-۸-۴ اصلاح کرد.
- در صورت استفاده از سیمان پرتلند نوع سه یا مواد زود سخت کننده یا عمل آوری با بخار میتوان زمان های داده شده را کاهش داد.
- درصورت استفاده از سیمان یا مواد دیر سخت شونده نظیر سیمان پرتلند نوع پنج یا سیمان هایی که روند کسب مقاومت مشابه دارند، باید زمان های داده شده را افزایش داد.
- درصورتیکه ملاحظاتی خاص برای جلوگیری از بروز ترک ها (به خصوص در اعضا و قطعات باضخامت های متفاوت یا رویارو با دماهای مختلف)، یا تقلیل تغییر شکل های ناشی از وارفتگی مورد نظر باشد، باید زمان های داده شده را افزایش داد.
- درصورتیکه عمل آوردن تسریع شده یا قالب بندی خاصی مورد نظر باشد تقلیل زمان های داده شده امکان پذیر است.
ب) برچیدن قالب ها و پایه ها در مدتی کمتر از زمان های داده شده در جدول ۹-۱۲-۲ فقط به شرط آزمایش قبلی میسر است.
درصورتی که آزمایش آزمونه های آگاهی (نگهداری شده در کارگاه) حاکی از رسیدن مقاومت بتن به حداقل هفتاد درصد مقاومت مشخصه باشد، میتوان قالب های سطوح زیرین را برداشت ولی برچیدن پایه های اطمینان فقط در صورتی مجاز است که علاوه بر مراعات تمامی محدودیت ها، بتن به مقاومت بیست و هشت روزه مورد نظر رسیده باشد.
۱۱-۱-۱۲-۹ روش های طراحی قالب ها
قالب ها را از انواع مواد و مصالح میسازند. در یک سیستم قالب بندی ممکن است در عین حال از چند نوع مصالح نیز استفاده کرد.
گاهی اوقات، بویژه در ساختمان های بتن آرمه، ممکن است از سازه اجرا شده طبقات زیرین بعنوان بخشی از سیستم قالب بندی نیز استفاده کرد.
اعضای چوبی سیستم قالب بندی را معمولاً به روش تنش مجاز، با استفاده از ضوابط طراحی ساختمان های چوبی، طراحی میکنند.
طراحی سایر اعضای سیستم قالب بندی که با فولاد، آلومینیوم، مواد پلیمری، یا بتن ساخته میشوند بر اساس آیین نامه ها و مقررات و ضوابط مربوطه صورت میگیرد.
۱۲-۱-۱۲-۹ بارهای وارد بر قالب های بتن
بارهای وارد بر قالب های بتن به پنج بخش اصلی تقسیم بندی میشوند:
- بارهای قائم
- بارهای جانبی ناشی از فشار رانشی بتن تازه
- بارهای افقی
- بارهای ویژه
- بارهای ناشی از پس کشیدگی
قالب ها را می باید به گونه ای طراحی کرد که بتوانند بارهای وارده را پیش از آنکه سازه بتنی مقاومت کافی را بدست آورد، با ایمنی مناسبی تحمل کنند.
۱۳-۱-۱۲-۹ سیستم های سازه ای قالب های انواع اعضای بتنی
۱-۱۳-۱-۱۲-۹ سیستم سازه ای قالب های دال ها
بارهای قائم وارد بر این قالب ها مستقیماً بر صفحه رویه قالب وارد میآید. این بارهای وارده از طریق صفحه رویه به تیرچه ها، و از طریق تیرچه ها به تیرک ها، و از طریق تیرک ها به پایه ها (شمع ها) منتقل میگردند.
۲-۱۳-۱-۱۲-۹ سیستم سازه ای قالب های دیوارها
در این قالب ها، فشار رانشی بتن تازه بر صفحه رویه قالب وارد میآید. نیروی ناشی از این فشار از طریق صفحه رویه به پشت بندهای قائم، و از طریق پشت بندهای قائم به پشت بندهای افقی به عضو کششیای که بولت نامیده میشود منتقل میگردد. وادارها نیروی ناشی از بار باد و نیز ناشی از ضربه ها و نیروهای حین کار را تحمل میکنند.
۳-۱۳-۱-۱۲-۹ سیستم سازه ای قالب های ستون ها
در این نوع قالب ها، فشار رانشی بتن تازه بر صفحه رویه قالب وارد میآید. این نیروها به پشت بندهای قالب منتقل میشوند. نیروهای ناشی از رانش بتن تازه موجب ایجاد نیروی کششی در یوغها میگردد.
وادارها نیروی ناشی از بار باد و نیز ناشی از ضربه ها و نیروهای حین کار را تحمل میکنند.
۱۴-۱-۱۲-۹ اسناد و مدارک فنی قالب های بتن
جزئیات و ضوابط اسناد و مدارک فنی قالب های بتن (نقشه ها، مشخصات فنی، دفترچه محاسبات، و نظایر آنها) می باید مبتنی بر اصول کلی مهندسی ساختمان و بتن و نیز آییننامه ها و مقررات ملّی مربوطه باشند.
اسناد و مدارک فنی قالب ها می باید از جمله شامل موارد زیر باشد:
- نوع مصالح مصرفی در قالب
- ابعاد و اندازه های اعضا
- جزئیات اتصالات اعضا
- مرجع محاسبات
- بارهای و روش های طراحی و ضرایب اطمینان
- جزئیات دقیق روش اجرای کار و توالی مراحل کار، هم در قالب بندی و هم در قالب برداری
- جزئیات تاثیر روش اجرای کار و توالی مراحل اجرای کار بر بارهای طراحی و محاسبات سازه قالب
- جزئیات مهارهای افقی، بست ها و قیدها و سیستم تامین صلبیت جانبی سازه قالب
- جزئیات روش آب بندی اجزای قالب به منظور جلوگیری از خروج شیره بتن از قالب
- جزئیات روش های به کار برده شده برای تامین آب بندی سازه بتن آرمه در حال اجرا در هنگام بهره برداری، از جمله واتراستاپ ها، تیرهای زیرسری، و نظایر آنها
- جزئیات سوراخ های تعبیه شده در قالب برای خروج آشغال و آب حاصل از شستشوی قالب پیش از بتن ریزی و نیز برای بازرسی احتمالی داخل قالب
- جزئیات درزهای اجرایی و قطعات لازم برای اجرای درز به شکل های خاص، به منظور تامین پیوستگی مناسب بین بتن های دو طرف درز
- جزئیات اجرا و محل قرارگیری لوله ها و مجراهای مدفون در بتن، از جمله لوله ها و مجراهای آب، فاضلاب، بخار، برق، گاز و نظایر آنها. شایان ذکر است که این جزئیات می باید با رعایت ملاحظات سازه ای، تاسیساتی و تمامی موارد ذیربط و مبتنی بر آیین نامه ها و مقررات ملّی ساختمان در زمینه های مربوط تهیه گردد. همچنین رعایت ضوابط دوام در خصوص لوله ها و مجراهای مزبور و هرگونه قطعه فلزی احتمالی مدفون در بتن الزامی است.
- جزئیات سوراخ های زهکش برای خروج آب پشت دیوار، در قالب های دیوارهای حایل و نظایر آنها.
- جزئیات سوراخ های احتمالی کارگذاشته شده برای پمپاژ بتن و ورود ویبراتور به درون قالب
- جزئیات نوع ویبراتورهای خارجی یا قالب های بدنه، در صورت استفاده و محل و جزئیات نصب آنها بر روی قالب
- جزئیات تامین شرایط برای جلوگیری از سقوط آزاد بتن در ارتفاع بیش از ۱/۲m
- جزئیات روش تنظیم و جانمایی قالب در محل خود
- جزئیات سکوی کار و سایر سکوهای ویژه نصب و برپایی قالب
- جزئیات خاص قالب های ویژه، نظیر قالب های بالا رونده، قالب های لغزنده، قالب های تونلی
(قالب های یکپارچه دال و دیوار)، قالب های تونل ها، قالب های پل ها، و سایر انواع قالب های ویژه.
۱۵-۱-۱۲-۹ حداکثر تغییر شکل مجاز اعضای خمشی
اعضای خمشی قالب ها، از جمله صفحات رویه و پشت بندهای متعامد قالب های دیوارها و دال ها، عموماً به صورت تیرهای یکسره رفتار میکنند. حداکثر مقدار تغییر شکل مجاز اعضای خمشی، بسته به اهمیت ساختمان می باید بر اساس ضوابط آیین نامه ها و مقررات ملّی مربوطه در نظر گرفته شود. در عین حال، هنگامی که نمای عضو یا صلبیت آن مهم باشد، مقدار زیر میتواند به عنوان یک معیار مناسب برای حداکثر تغییر شکل اعضای خمشی ساختمان قالب در نظر گرفته شود:
۱۶-۱-۱۲-۹ بارهای قائم وارد بر قالب ها
قالب دال ها و قالب کف تیرها را برای بارهای قائم وارد بر قالب طراحی میکنند.
بارهای قائم عمدتاً ناشی از موارد زیر میباشند:
- وزن قالب و ملحقات و قطعات اتصال آن
- وزن بتن تازه ریخته شده
- وزن آرماتوربندی و سایر اقلام کار گذاشته شده در داخل بتن
- وزن ناشی از اجرای کار در هنگام آرماتوربندی، بتن ریزی، عمل آوری و نظایر آنها، که عبارتند از:
الف) وزن کارگران و پرسنل
ب) وزن ابزار و وسایل و تجهیزات، از جمله دستگاه ویبراتور و نظایر آن
پ) وزن گذرگاه ها و سکوهای کار
ت) وزن مواد و مصالح انبار شده بر روی قالب
ث) بار قائم ناشی از اجرای عملیات بتن ریزی
ج) بارهای موقت ناشی از انبار کردن مصالح، اعم از در حین کار یا سایر زمان ها
چ) بارهای ناشی از فشار رو به بالای باد
ح) در ساختمان های چند طبقه، بارهایی که از اتمام یا بخشی از طبقات فوقانی بر قالب ها وارد میشود را نیز می باید در طراحی قالب ها به حساب آورد.
۱-۱۶-۱-۱۲-۹ انواع بارهای قائم
بطور کلی بارهای قائم شامل دو بخش اصلی زیر میشوند:
- بارهای مرده، که شامل وزن قالب به علاوه وزن بتن تازه ریخته شده و وزن آرماتور درون آن میشوند.
- بارهای زنده، که شامل وزن کارگران، وسایل و تجهیزات، مواد و مصالح انبار شده، عبورگاه کارگران وسایل و تجهیزات و ضربات ناشی از اجرای کار و ویبره بتن و نظایر آنها میشوند.
در ساختمان های چند طبقه، که ممکن است بارهای ناشی از طبقات فوقانی نیز به طبقات پایین وارد شوند، این بارها را باید در محاسبات سیستم شمع بندی و داربست ها و پایه های اطمینان طبقات پایین، متناسب و منطبق بر شرایط کار، در نظر گرفت.
بارهای زنده طراحی وارد بر قالب ها را نباید کمتر از ۲/۴kN/m۲ وارد بر تصویر سطح افقی در نظر گرفت. همچنین در صورتی که از وسایل حمل ماشینی بتن استفاده میشود نباید این مقدار را کمتر از ۳/۶kN/m۲ در نظر گرفت.
مجموعه بارهای مرده و زنده طراحی را نباید کمتر از ۴/۸kN/m۲ و درصورت استفاده از وسائل حمل ماشینی بتن نباید کمتر از ۶kN/m۲ در نظر گرفت.
وزن مخصوص بتن تازه با وزن متعارف را میتوان برابر با ۲۴kN/m۳ (برای بتن بدون آرماتور) و ۲۵kN/m۳ ( برای بتن با آرماتور) در نظر گرفت.
۱۷-۱-۱۲-۹ نیـروی برکنش ناشی از باد بر قالب های افقی بتن، بر اساس مبحـث ششم مقررات ملّی ساختمان
در قالب های افقی نظیر قالب های دال افقی و نظایر آن، نیروی بر کنش وارد بر قالب ها (P۲) را میتوان بر اساس مبحث ششم مقررات ملّی ساختمان (بارهای وارد بر ساختمان) بدست آورد.
نیروی برکنش از جمله نیروهای قائم وارد بر قالب محسوب میشود.
شایان ذکر است که نیروی باد در راستای قائم و در جهت از پایین به بالا بر قالب وارد میآید.
همچنین در صورتیکه این نیرو اثر کاهنده بر روی بارهای ثقلی مرده و زنده داشته باشد نباید آن را در نظر گرفت.
نیروهای برکنش، بویژه از نظر طراحی اتصال پایه های قالب های قائم و دوختن آنها به زمین یا کف و نیز به خود قالب بسیار مهم است. برای طراحی بدین منظور می باید شرایط قالب را پیش از اجرا، یعنی پیش از وارد آمدن بارهای حین اجرا و وزن کارگران و بتن دال و نظایر آنها، در نظر گرفت.
۱۸-۱-۱۲-۹ در محاسبه بارهای جانبی ناشی از فشار رانشی بتن تازه، پیش از گیرش آن، بتن را به عنوان یک مایع در نظر میگیرند لذا نیروی ناشی از رانش بتن تازه عموماً همانند فشار هیدرواستاتیکی مایعات به دست میآید. وزن مخصوص بتن تازه با سنگدانه های با وزن مخصوص متعارف را میتوان برابر با۲۴kN/m۳ در نظر گرفت. که لازم نیست فشار حاصل از فرض فوق از مقادیرحدی بدست آمده در بند ۹-۱۲-۱-۱۸-۲ بیشتر در نظر گرفته شود.
۱-۱۸-۱-۱۲-۹ پارامترهای موثر بر بارهای جانبی وارد بر قالب های بتن
بارهای جانبی ناشی از رانش بتن تازه، اساساً بر قالب های ستون ها، دیوارها، دیوارهای طرفین قالب های فونداسیون ها، و دیوارهای طرفین قالب های تیرها وارد می آیند. این بارهای جانبی عمدتاً ناشی از موارد زیر میباشند:
- بارهای ناشی از رانش بتن تازه
- بارهای ناشی از فشار و مکش حاصل از بار باد
- بارهای ناشی از تغییرات دما
عوامل موثر بر بارهای جانبی ناشی از فشار رانشی بتن تازه، که بر قالب ها وارد میشوند، عبارتند از:
- سرعت بتن ریزی (V۱)
- دمای بتن تازه (Tc)
- ارتفاع بتن ریزی (H)
در خصوص موارد فوق، نکات زیر را میتوان بیان کرد:
- منظور از سرعت بتن ریزی V۱، مقدار ارتفاع بتنی است که در واحد زمان ریخته میشود و واحد آن معمولا m/h است.
- دمای بتن ریزی در حدود ۴۰-۵ درجه سانتی گراد فرض شده است.
۲-۱۸-۱-۱۲-۹ محاسبه بارهای جانبی ناشی از فشار رانشی بتن تازه، وارد بر قالب های دیوارهای بتنی
فشار رانشی بتن تازه برای دیوارها و ستون ها طبق روابط ۹-۱۲-۱ و ۹-۱۲-۲ محاسبه می گردد:
الف) دیوارها
(۱-۱۲-۹)
ب) ستون ها
(۲-۱۲-۹)
۱۹-۱-۱۲-۹ لوله ها و مجراهای مدفون در بتن
۱-۱۹-۱-۱۲-۹ کلیات
- مدفون کردن لوله ها و مجراهای آب و فاضلاب، بخار و گاز در بتن تیرها و ستون ها و در امتداد محور آنها، یا در بتن قطعات صفحه ای و به موازات میان صفحه آنها جز در موارد مندرج در این فصل ممنوع است.
- از عبور دادن لوله ها و مجراهای مذکور عمود بر امتدادهای ذکر شده باید تا حد امکان احتراز کرد. در صورت ضرورت باید اطراف لوله ها و مجراها را به نحوی مناسب تقویت کرد.
- در مناطقی که بارندگی مستمر ندارند، میتوان برای ساختمان های تا سه طبقه، ناودان را در داخل بتن ستون دفن کرد مشروط بر اینکه در انجام محاسبات ساختمان، فضای اشغال شده توسط ناودان، خالی در نظر گرفته شود.
- عبوردادن لوله ها و مجراها از داخل فضای خالی تیرها و ستون های با مقطع مجوف مشروط براینکه قابل بازدید و قابل تعویض باشند، بلامانع است.
- لوله ها و مجراهای آلومینیمی نباید در قطعات بتنی دفن شوند مگر آنکه به طرزی موثر روکش شده باشند به طوری که ترکیب شیمیایی میان بتن و آلومینیم و نیز فعل و انفعال الکتروشیمیایی بین آلومینیم و فولاد امکان پذیر نباشد.
- در قالب بندی، پوشش های طبقات و نیز دیوارهای باربر باید عبور لوله ها و مجراهای مورد نیاز تاسیسات مکانیکی و برقی مطابق نقشه های مربوط پیش بینی شود، تا تخریب بتن پس از اتمام بتن ریزی لازم نشود. در موارد اضطراری که تعبیه سوراخ ها در زمان قالب بندی و بتن ریزی پیش بینی نشده باشد، سوراخ کردن دال یا دیوار فقط با استفاده از وسایل مناسب و مصوب دستگاه نظارت مجاز است.
- قرار دادن لوله های پلاستیکی داخل ستون ها و دیوارها برای عبور میل مهارهای قالب به شرط پرکردن آنها با ملات ماسه سیمان پس از قالب برداری، مجاز است. در صورتی که تعداد و قطر این لوله ها در حدی باشد که هیچ یک از مقاطع بتن بیشتر از ۳% تقلیل نیابد، می توان از پر کردن آنها صرف نظر کرد.
- در ستون ها، سطح اشغال شده توسط لوله ها و مجراهایی که همراه بست های خود در بتن ستون دفن می شوند نباید از ۳% سطح مقطعی که محاسبه مقاومت قطعه برآن اساس بوده یا برای مقابله با اثر آتش سوزی مورد نیاز است بیشتر باشد. به علاوه این گونه لوله ها و مجراها باید در حوالی محور طولی قرار گیرند.
در هر حال، عملکرد قطعه نباید با خدشه قابل ملاحظه ای مواجه شود. در صورت برآورده نشدن شروط فوق باید اثر مجراها را در مقاومت ستون ها منظور کرد. - لوله ها و مجراهای مدفون در بتن دال ها، تیرها و دیوارها، به جز در مواردی که نقشه های آنها به تصویب مهندس طراح رسیده باشند، باید با هردوی ضوابط زیر مطابقت داشته باشند:
الف) ابعاد بیرونی آنها نباید از ۱/۳ ضخامت کل قطعه مورد نظر بیشتر باشد.
ب) فاصله مرکز تا مرکز هر دو لوله یا مجرای مجاور نباید از ۳ برابر قطر آنها کمتر باشد.
۲-۱۲-۹ درزهای بتن
۱-۲-۱۲-۹ درزهای اجرایی
تعداد درزهای اجرایی باید در کمترین حد لازم برای انجام کار انتخاب شود.
در تعیین موقعیت درزهای اجرایی باید دقت کافی به عمل آید. شـکل درزهـای اجرایـی و موقعیـت آنها بسته به اهمیت کار باید در نقشه ها منعکس یا در کارگاه به وسیله دستگاه نظارت تعیین شـود. در هر حال تعیین موقعیت درزهای اجرایی را نباید به محل یا زمانی دلخواه از قبیل پایـان روز کـار موکول کرد.
۱-۱-۲-۱۲-۹ در درزهای اجرایی باید سطح بتن را تمیز کرد و دوغـاب خشـک شـده را از روی آن زدود.
۲-۱-۲-۱۲-۹ درزهای اجرایی را باید در مقاطعی پیش بینی کرد که در آنها نیروهای داخلی و به ویژه نیروهای برشی کمترین مقدار را دارند. در صورت لزوم برای انتقال نیروهای برشی و سایر نیروهای داخلی، در محل درزهای اجرایی باید پیش بینی های لازم به عمل آید.
۳-۱-۲-۱۲-۹ برای تأمین پیوستگی بتن در محل درزهای اجرایی باید سطح بتن قبلـی را خشـن ساخت و سپس لایه بعد را ریخت.
۴-۱-۲-۱۲-۹ باید تمامی سطوح درزهای اجرایی را قبل از بتن ریزی جدید به صورت اشباع با سطح خشک در آورد.
۵-۱-۲-۱۲-۹ درزهای اجرایی نباید بدون شکل باشند بلکه باید امتدادی عمود بر امتداد تنش های عمود بر سطح داشته باشند. از ایجاد درزهای بزرگ اجرایی باید خودداری کرد و درزهای لازم را به صورت پلکانی یا سطوح شکسته در نظر گرفت .
۶-۱-۲-۱۲-۹ ایجاد درزهای اجرایی قائم باید با قالب های مناسب انجام شود.
۷-۱-۲-۱۲-۹ ایجاد درزهای اجرایی کف ها باید در ثلث میانی دهانه دال ها و تیرهای اصلی و فرعی قرار گیرند. در تیرهای اصلی فاصله هر درز اجرایی تا تیر فرعی متقاطع با آنها نباید از دو برابر عرض تیر فرعی کمتر باشد. در صورت تعارض مفاد بند ۹-۱۲-۲-۱-۲ اولویت دارد.
۸-۱-۲-۱۲-۹ تیرها یا دال های متکی بر ستون ها یا دیوارها را تا زمانی که این اعضـای قـائم حالـت خمیری دارند، نباید بتن ریزی کرد.
۹-۱-۲-۱۲-۹ بتن تیرها و سر ستون ها را باید به صورت یکپارچه با بـتن دال ریخـت ، مگـر آنکـه خلاف آن در نقشه ها یا دفترچه مشخصات تصریح شده باشد.
۲-۲-۱۲-۹ درزهای انبساط
در ساختمان هایی که طول یا عرض آنها زیاد باشد، لازم است با تعبیه درز انبساط امکان آزاد شدن تغییر شکلها فراهم شود. فاصله بین دو درز متوالی (طول یا عرض ساختمان بین دو درز) در مناطق خشک ۲۵ متر، در مناطق معتدل ۳۵ متر و در مناطق مرطوب ۵۰ متر در نظر گرفته میشود.
در صورت عدم امکان پیش بینی درز انبساط لازم است اثر تغییر شکل های حرارتی یا جمع شدگی بتن در تحلیل سازه منظور شود. عرض درز انبساط متناسب به تغییر شکل اجزای سازهای از رابطه (۹-۱۲-۳) محاسبه میشود.
(۳-۱۲-۹)
در صورتی که آمار قابل قبول مورد نیاز برای ΔT وجود نداشته باشد آن را برابر با ۶۰ درجه سلسیوس بر حسب حداقل ۳۰- درجه سانتی گراد و حداکثر ۳۰+ درجه سانتی گراد،در نظر گرفته میشود. این مقدار لازم است ضوابط مبحث ششم مقررات ملّی ساختمان را برای درز انقطاع نیز تأمین نماید.
۳-۲-۱۲-۹ درزهای انقطاع
در ساختمان هایی که نسبت طول به عرض ساختمان از ۳ بیشتر است باید با ایجاد درز انقطاع آن را به مستطیل هایی تبدیل کرد که نسبت طول به عرض آنها از ۳ بیشتر نباشد در غیر این صورت تغییر شکل های ناشی از نبود درز انقطاع در تحلیل منظور گـردد . سـایر ضـوابط درز انقطـاع و میـزان آن مطابق با مبحث ششم مقررات ملّی ساختمان می باشد.